Ο Διεθνής Διάδρομος Μεταφορών Βορρά - Νότου (INSTC) |
Το Ιράν βρίσκεται σε ένα στρατηγικό σταυροδρόμι, αποτελώντας σημαντικό σημείο διέλευσης για τη Μέση Ανατολή, τον Περσικό Κόλπο, την Κεντρική Ασία, τον Καύκασο και την ινδική υποήπειρο, καθώς και για τρεις θάλασσες, την Κασπία, την Περσική και τη Θάλασσα του Ομάν.
Η στρατηγική αυτή θέση και ο έλεγχός του επί του Στενού του Ορμούζ το καθιστούν κεντρικό παράγοντα τόσο στους περιφερειακούς όσο και στους παγκόσμιους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς, με σημαντική θέση στο περίπλοκο πλέγμα συμμαχιών και αντιπαλοτήτων της Μέσης Ανατολής.
Το Στενό του Ορμούζ, το οποίο αποτελεί την πύλη για τον Περσικό Κόλπο, είναι ένα από τα πιο σημαντικά σημεία για τη μεταφορά πετρελαίου σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς περίπου το 20% του παγκόσμιου εμπορίου πετρελαίου διέρχεται από εκεί. Παράλληλα, το 75% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου βρίσκονται στον Περσικό Κόλπο.
Ο έλεγχος αυτού του στρατηγικού περάσματος από το Ιράν τού προσδίδει σημαντική επιρροή περιφερειακά και παγκόσμια. Το Ιράν διαθέτει σημαντικούς φυσικούς πόρους, ιδίως πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Σύμφωνα με την «British Petroleum», η χώρα διαθέτει τα τέταρτα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα αποθέματα αργού πετρελαίου και τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο, μετά τη Ρωσία.
 |
| Οικονομικός Διάδρομος Ινδίας - Μέσης Ανατολής - Ευρώπης (IMEC) |
Ο INSTC έχει «κουμπώσει» με την αποκαλούμενη «Συμφωνία του Ασγκαμπάτ» για τη δημιουργία ενός διεθνούς διαδρόμου μεταφορών μεταξύ Κεντρικής Ασίας και Περσικού Κόλπου, όπου συμμετέχουν η Ινδία, το Ομάν, το Ιράν, το Τουρκμενιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν. Τα σχέδια έχουν ξεκινήσει ήδη από το 2000 και, παρά τη σημαντική αρχική υποστήριξη της Ρωσίας, της Κίνας και της Ινδίας, ο ανταγωνισμός με άλλους διεθνείς διαδρόμους έχει καθυστερήσει την πλήρη ανάπτυξή του.
Ο Διάδρομος Βορρά - Νότου αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο περίπλοκο είναι το κουβάρι των ανταγωνισμών στην περιοχή. Το Ιράν αποτελεί μέχρι σήμερα τον βασικό δίαυλο της Ινδίας προς την Κεντρική Ασία. Η Ινδία έχει επενδύσει δισεκατομμύρια στο λιμάνι Chabahar του Ιράν - ανταγωνιστή του λιμανιού Gwadar στο Πακιστάν - για να δημιουργήσει μια άμεση σύνδεση με την Κεντρική Ασία, που είναι ζωτικής σημασίας για τα συμφέροντά της, όχι μόνο για την ενεργειακή ασφάλεια αλλά και λόγω της αφθονίας σπάνιων γαιών.
Καθώς η Ινδία δεν έχει άμεση συνοριακή σύνδεση με την περιοχή, το λιμάνι του Ghabahar αποτελεί τη βασική της δίοδο στο Αφγανιστάν. Για τους πόρους του Αφγανιστάν η Ινδία ανταγωνίζεται την Κίνα, η οποία πρόσφατα οργάνωσε μια τριμερή σύνοδο με Πακιστάν και Αφγανιστάν για την ανάπτυξη της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ τους.
Η όξυνση της σύγκρουσης μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ θέτει σε κίνδυνο το συνολικότερο σχέδιο για τον Διάδρομο Βορρά - Νότου.
Αναβαθμίζεται ταυτόχρονα η προοπτική του Οικονομικού Διαδρόμου Ινδίας - Μέσης Ανατολής - Ευρώπης (IMEC) ως εναλλακτικού σχεδίου στον κινεζικό «Δρόμο του Μεταξιού», ο οποίος βρίσκεται στο επίκεντρο της αναδιαμόρφωσης διά πυρός και σιδήρου της Μέσης Ανατολής από τις ΗΠΑ, το Ισραήλ και τους Ευρωατλαντικούς συμμάχους τους.
Υπενθυμίζεται ότι ο IMEC ανακοινώθηκε το 2023, με συμμετέχοντες την Ινδία, τη Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ, τα ΗΑΕ και βασικά ευρωπαϊκά κράτη, με στόχο να συνδέσει την Ινδία με την Ευρώπη μέσω της Μέσης Ανατολής. Το σχέδιο παραμένει ένα από τα κεντρικά σημεία της αμερικανικής διπλωματίας και βασίζεται στην προώθηση των «Συμφωνιών του Αβραάμ».
Ανταγωνιστικά, επίσης, τόσο προς τον Διάδρομο Βορρά - Νότου όσο και προς τον IMEC, διαγράφεται στον χάρτη η επιδίωξη της τουρκικής αστικής τάξης να διεκδικήσει για λογαριασμό της τον ρόλο της κύριας οδού διαμετακόμισης μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Η τουρκική κυβέρνηση έχει αντιπροτείνει το δικό της περιφερειακό πλάνο για τη σύνδεση της Ασίας με την Ευρώπη, μέσω του λεγόμενου «Μέσου Διαδρόμου» (Trans-Caspian Corridor), ο οποίος διέρχεται από το Αζερμπαϊτζάν, την Κασπία Θάλασσα, το Καζακστάν και την Κίνα. Ο Διάδρομος σχεδιάζεται να επεκταθεί και στο Ιράκ, με δίκτυο που θα ξεκινά από το υπό κατασκευή λιμάνι του Φάου και θα καταλήγει χερσαία στην Τουρκία.
Η Τεχεράνη έχει παρουσιάσει το δικό της πλαίσιο «περιφερειακής συνεργασίας», το οποίο ονομάστηκε «Μουσουλμανική Ενωση Διαλόγου Δυτικής Ασίας», ένα είδος αντι-σχεδίου στις «Συμφωνίες του Αβραάμ». Οπως διατυπώθηκε από τον πρώην υπουργό Εξωτερικών του Ιράν, Mohammad Javad Zarif, το σχέδιο της Ενωσης περιλαμβάνει και την Τουρκία, αλλά αποκλείει το Ισραήλ.
Η Κίνα αποτελεί κρίσιμο οικονομικό, στρατιωτικό και διπλωματικό εταίρο του Ιράν. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, οι κύριες εμπορικές σχέσεις του Ιράν το 2023 ήταν με την Κίνα (περίπου 30% του συνολικού εμπορίου του) και ακολουθούσαν η Τουρκία (9,0%), τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (7,3%) και το Αφγανιστάν (2,7%). Η Κίνα αγοράζει το 15% του πετρελαίου της από το Ιράν και είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ιρανικού φυσικού αερίου.
Το 34,6% των ιρανικών εξαγωγών κατευθύνονται στην Κίνα και αποτελούνται κυρίως από πετρέλαιο, κατά παράβαση των διεθνών κυρώσεων που έχουν επιβάλει στο Ιράν οι ΗΠΑ και το ευρωατλαντικό μπλοκ. Ακολουθούν η Τουρκία, η Ινδία και το Πακιστάν. Το 34,4% των ιρανικών εισαγωγών προέρχεται επίσης από την Κίνα. Ακολουθούν τα ΗΑΕ (19,8%) και η Τουρκία (10,5%).
Με διαμεσολάβηση της Κίνας πραγματοποιήθηκε μια διπλωματική τομή τον Μάρτη του 2023, με τη συνάντηση κορυφαίων αξιωματούχων του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας στο Πεκίνο, οι οποίοι υπέγραψαν συμφωνία για την πλήρη αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων και την επανενεργοποίηση μιας συμφωνίας συνεργασίας για την ασφάλεια, του 2001.
Η Κίνα όλο αυτό το διάστημα ενισχύει το αποτύπωμά της στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική. Μόνο το 2022 το εμπόριο μεταξύ της Κίνας και της Μέσης Ανατολής ξεπέρασε τα 507 δισ. δολάρια, διπλασιάστηκε δηλαδή μέσα σε μια περίοδο 5 ετών, ξεπερνώντας τους ρυθμούς ανάπτυξης του κινεζικού εμπορίου με άλλες περιοχές του κόσμου.
Το Πεκίνο έχει ενθαρρύνει κολοσσούς της τεχνολογίας, όπως η «Huawei», η «Tencent», η «ByteDance» και η «Ali Baba», να συνεργαστούν με τις περιφερειακές κυβερνήσεις και τα κρατικά επενδυτικά ταμεία, διευκολύνοντας τη μεταφορά τεχνολογίας, ιδίως στα κράτη του Κόλπου, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Ψηφιακός Δρόμος του Μεταξιού».
Η Κίνα έχει υπογράψει μια πολύ σημαντική συμφωνία με το Ιράν το 2021, η οποία περιλαμβάνει έργα υποδομής για την ανάπτυξη του κινεζικού «Δρόμου του Μεταξιού». Αν και στην αρχή δεν δόθηκαν λεπτομέρειες για τους όρους της συμφωνίας, αποκαλύφθηκε ότι το προσχέδιο περιλάμβανε κινεζικές επενδύσεις ύψους 400 δισ. δολαρίων σε τομείς όπως οι τράπεζες, οι τηλεπικοινωνίες, τα λιμάνια, οι σιδηρόδρομοι, η υγειονομική περίθαλψη και η πληροφορική για τα επόμενα 25 χρόνια.
Προέβλεπε επίσης την εμβάθυνση της στρατιωτικής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένων της κοινής εκπαίδευσης και των ασκήσεων, της κοινής έρευνας και της ανάπτυξης όπλων, της ανταλλαγής πληροφοριών και της κυβερνοασφάλειας. Σε αντάλλαγμα, η Κίνα θα προμηθευόταν τακτικά και με μεγάλη έκπτωση ιρανικό πετρέλαιο.
Στις 9/3/2025 δύο πλοία του Πολεμικού Ναυτικού της Κίνας (PLAN) συμμετείχαν μαζί με ιρανικά και ρωσικά πολεμικά πλοία στην 5η ετήσια στρατιωτική άσκηση «Security Belt» στον Κόλπο του Ομάν, η οποία ξεκίνησε από το 2019. Η ναυτική παρουσία της Κίνας συνοδεύεται από την πρώτη κινεζική ναυτική βάση εκτός συνόρων, την οποία διατηρεί στο Τζιμπουτί από το 2017.
Τα τελευταία χρόνια το Ιράν επιδιώκει να επεκτείνει την επιρροή του στην περιοχή, με έναν συνδυασμό στρατιωτικών, οικονομικών και πολιτιστικών πρωτοβουλιών, διαμορφώνοντας το αποκαλούμενο «σιιτικό τόξο», που διαπερνά το Ιράκ, την Παλαιστίνη, τη Συρία, τον Λίβανο και την Υεμένη.
Στη Συρία, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, η εμπλοκή της Τεχεράνης υπήρξε καθοριστικός παράγοντας για τη στήριξη της κυβέρνησης του Μπασάρ Ασαντ και σηματοδότησε ένα πεδίο στενότερης συνεργασίας μεταξύ Ιράν και Ρωσίας.
Στο Ιράκ το Ιράν έχει επεκτείνει την επιρροή του, τόσο άμεσα όσο και μέσω των συμμάχων του εντός των σιιτικών πολιτικών και στρατιωτικών οργανώσεων, με σημείο καμπής τον πόλεμο κατά του ISIS, που η ιρανική στρατιωτική βοήθεια υπήρξε καθοριστική για την αντιμετώπισή του. Επίσης το Ιράκ έχει μετατραπεί σε πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ.
Ομοίως, στην Υεμένη η υποστήριξη του Ιράν στους Χούθι υπογραμμίζει τη στρατηγική πρόθεση της Τεχεράνης να επεκτείνει την επιρροή της στην Αραβική Χερσόνησο, και να αντισταθμίσει την εμπλοκή της Σαουδικής Αραβίας στο Μπαχρέιν και στη Συρία. Αντίστοιχες σχέσεις αναπτύχθηκαν με τη Χεζμπολάχ του Λιβάνου, αλλά και με οργανώσεις στη Γάζα.
Είναι φανερό λοιπόν ότι ο αυξανόμενος περιφερειακός ρόλος του Ιράν και οι συμμαχίες που ενισχύονται, ειδικά με την Κίνα, το έχουν «κλειδώσει» στα σκόπευτρα των Ευρωατλαντικών, κυρίως των ΗΠΑ, που στηρίζουν με κάθε τρόπο το Ισραήλ στις επιθέσεις εναντίον του με το πρόσχημα της πυρηνικής απειλής. Οπως δείχνουν οι εξελίξεις, όμως, το μπερδεμένο κουβάρι των ανταγωνισμών και ο συσχετισμός που διαμορφώνεται στην περιοχή δεν κάνουν εύκολη υπόθεση για τους Ευρωατλαντικούς την αντιμετώπιση μιας τέτοιας απειλής για τα συμφέροντά τους στη Μέση Ανατολή...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου