Τα παραπάνω ακούγονται κατά την έναρξη μίας από τις πιο δημοφιλείς σειρές πολεμικών βιντεοπαιχνιδιών, σχολιάζοντας την τεχνολογική εξέλιξη στα πεδία των μαχών. Τα επιτελεία του ΝΑΤΟ, ωστόσο, φαίνεται να διαφωνούν. Ακόμα και στην εποχή της πληροφορίας, των drones, των δορυφόρων, των πληγμάτων ακριβείας, ο άνθρωπος και ο έλεγχος της συνείδησής του παραμένουν το επίκεντρο στον πόλεμο...
Το ετήσιο συνέδριο «επικοινωνιολόγων» του ΝΑΤΟ (NATO Communicators Conference) πραγματοποιήθηκε φέτος στην Αθήνα, στα τέλη Σεπτέμβρη. Σε αυτό συμμετείχαν σχεδόν 500 στελέχη για να συζητήσουν έναν νέο τύπο πολέμου, που στοχεύει απευθείας στο ανθρώπινο μυαλό, στον τρόπο που οι άνθρωποι σκέφτονται, αισθάνονται και παίρνουν αποφάσεις.
«Το συνέδριο», σημειώνεται στον λογαριασμό της «Συμμαχικής Διοίκησης Μετασχηματισμού» (Allied Command Transformation - ACT) του ΝΑΤΟ, «επικεντρώθηκε στην πρόκληση του Γνωστικού Πολέμου (Cognitive Warfare) - στο πώς οι αντίπαλοι στοχεύουν τις αντιλήψεις, χειραγωγούν την πληροφορία και επιχειρούν να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη». Οπως υπογράμμισε από το βήμα του συνεδρίου η δρ Vlasta Zekulic, αναπληρώτρια διευθύντρια Στρατηγικής Διαχείρισης και Επικοινωνιών της ACT, «ο Γνωστικός Πόλεμος στοχεύει το ανθρώπινο μυαλό - την απόλυτη διάσταση της σύγκρουσης».
 |
| Το εξώφυλλο του πρώτου περιοδικού του ΝΑΤΟ για τον «Γνωστικό Πόλεμο» |
Σύμφωνα με τον ορισμό που έχει διατυπώσει η ACT, ο «Γνωστικός Πόλεμος» αφορά «δραστηριότητες που διεξάγονται σε συγχρονισμό με άλλα μέσα ισχύος για να επηρεάσουν στάσεις και συμπεριφορές μέσω της επιρροής, προστασίας ή/και διατάραξης της ατομικής και ομαδικής νόησης, προκειμένου να αποκτηθεί πλεονέκτημα». Πρόκειται για μια μορφή σύγκρουσης όπου στόχος είναι ο έλεγχος του τρόπου με τον οποίο σκέφτονται και αποφασίζουν οι άνθρωποι.
Αυτή η προσέγγιση διαφέρει ουσιαστικά από τον παραδοσιακό «πόλεμο της πληροφορίας», δηλαδή το τι σκέφτονται οι λαοί μέσω της χειραγώγησης της πληροφόρησης. Ο «Γνωστικός Πόλεμος» στοχεύει στο πώς σκέφτονται οι άνθρωποι, επιδιώκοντας να διαταράξει την ίδια τη λογική σκέψη και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. «Ο Γνωστικός Πόλεμος δεν είναι το μέσο με το οποίο πολεμάμε - είναι ο ίδιος ο αγώνας. Ο εγκέφαλος είναι τόσο ο στόχος όσο και το όπλο στον αγώνα για γνωστική υπεροχή. Ο αγώνας σε αυτό το περιβάλλον περιλαμβάνει σκόπιμες, συγχρονισμένες στρατιωτικές και μη στρατιωτικές δραστηριότητες σε όλο το φάσμα του ανταγωνισμού, με σκοπό την απόκτηση, τη διατήρηση και την προστασία του γνωστικού πλεονεκτήματος», αναφέρει η ACT.
Η ανάπτυξη της έννοιας του «Γνωστικού Πολέμου» στηρίζεται σε δεκαετίες έρευνας στη Νευροεπιστήμη, στη Συμπεριφορική Οικονομία, στην Ψυχολογία και σε άλλες επιστήμες. Οι θεωρητικοί του ΝΑΤΟ επικαλούνται τη μελέτη του Ισραηλινο-Αμερικανού νομπελίστα ψυχολόγου Daniel Kahneman και τη θεωρία του για την «ταχεία» και «αργή» σκέψη, αλλά και αντίστοιχες άλλων, που υποστηρίζουν ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό των αποφάσεων των ανθρώπων είναι συνειδητές και ορθολογικές, λιγότερο από 5%. Το υπόλοιπο των αποφάσεων είναι περιορισμένο και επηρεάζεται από ασυνείδητους παράγοντες όπως η επανάληψη, οι αυτόματες αντιδράσεις, οι προκαταλήψεις και τα σφάλματα σκέψης, κάτι που αποκαλείται «περιορισμένη ορθολογικότητα».
Εκθεση δημοσιευμένη από το Allied Command Transformation: «Λαμβάνοντας υπόψη το Φύλο στον Γνωστικό Πόλεμο» |
Ο Γάλλος καθηγητής Bernard Claverie, ένας από τους «πρωτοπόρους» του ΝΑΤΟ στη μελέτη του «Γνωστικού Πολέμου», επισημαίνει ότι οι σύγχρονες «σκληρές» γνωσιακές επιστήμες έχουν αλλάξει ριζικά το τοπίο: «Αυτές οι επιστήμες μελετούν τη σκέψη ως υλικό αντικείμενο... Τα αποτελέσματά τους δείχνουν ότι είναι δυνατόν να στοχευτούν με ακρίβεια οι ίδιες οι γνωσιακές διαδικασίες, και έτσι να τροποποιηθούν άμεσα οι διαδικασίες σκέψης του αντιπάλου».1
Οπως σημειώνει ο ίδιος, ο «Γνωστικός Πόλεμος» μπορεί να επηρεάσει τη βραχυπρόθεσμη σκέψη, τη λήψη αποφάσεων και την αντίδραση, μέσω της επιρροής της προσοχής, χρησιμοποιώντας γνωστικές προκαταλήψεις, την αντανακλαστική σκέψη για να τροποποιηθούν οι συνήθειες σκέψης των θυμάτων. «Γνωστικός πόλεμος είναι η τέχνη χρήσης τεχνολογικών εργαλείων για την αλλοίωση της νόησης των ανθρώπινων στόχων (...) με αρνητικές συνέπειες τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
Ο Γνωστικός Πόλεμος θεωρείται πλέον ξεχωριστός τομέας στον σύγχρονο πόλεμο. Δίπλα στους τέσσερις στρατιωτικούς τομείς που ορίζονται από το περιβάλλον τους (Ξηρά, Θάλασσα, Αέρας και Διάστημα) και στον κυβερνοχώρο, που τους συνδέει όλους, πρόσφατα γεγονότα που ανέτρεψαν τη γεωπολιτική ισορροπία δυνάμεων κατέδειξαν πως αυτός ο νέος τομέας πολέμου έχει αναδυθεί και τεθεί σε χρήση».
 |
| NATO Defense College: «Μια αισιόδοξη προοπτική για τη βούληση των κοινωνιών να πολεμήσουν» |
Ο όρος «Γνωστικός Πόλεμος» χρησιμοποιείται με αυτήν τη σημασία στις ΗΠΑ από το 2017, για να περιγράψει ειδικότερα τους τρόπους χειραγώγησης των μηχανισμών νόησης ενός εχθρού ή των πολιτών του. «Αν και αυτή η ευρεία αποστολή πάντοτε αποτελούσε μέρος της τέχνης του πολέμου, εδώ έχουμε να κάνουμε με έναν νέο κλάδο, που απαιτεί περαιτέρω ανάλυση», αναφέρει ο Claverie: «Αναπτύσσονται νέες θεωρίες, μεταξύ τους εκείνες που σχετίζονται με την ανθεκτικότητα ή τις αδυναμίες των νευροεπιστημών, την εκμετάλλευση των γνωστικών προκαταλήψεων και της πιθανότητας γνωσιακών σφαλμάτων, τη χειραγώγηση των αντιλήψεων, τον τρόπο με τον οποίο η προσοχή μας μπορεί να υπερφορτωθεί ή να κατευθυνθεί, καθώς και τις γνωσιακές πιέσεις που μπορεί να προκληθούν. Ολα αυτά έχουν προβλέψιμες συνέπειες στην πνευματική μας οξύτητα, στις κοινωνικές σχέσεις και στα κίνητρά μας, καθώς και στην αποτελεσματικότητα των οργανισμών».
Το συνέδριο της Αθήνας αφιερώθηκε σε μεγάλο βαθμό στον ρόλο των αναδυόμενων τεχνολογιών στον «Γνωστικό Πόλεμο». Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θεωρούνται το κύριο πεδίο μάχης. Οπως σημειώνουν οι αναλυτές, ένας μέσος χρήστης περνά σε αυτά 2,5 ώρες τη μέρα, δηλαδή 5,5 χρόνια σε μια μέση ζωή. Αυτή η τεράστια έκθεση δημιουργεί πρωτοφανείς «ευκαιρίες» για διαμόρφωση και έλεγχο της νόησης.
Η παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη (Generative AI) αναμένεται να μεταμορφώσει περαιτέρω το τοπίο. Οχι μόνο θα αυξήσει τον όγκο και την εμβέλεια των εκστρατειών παραπληροφόρησης, μειώνοντας τα οικονομικά και τεχνικά εμπόδια, αλλά θα βελτιώσει επίσης την ποιότητα και την αποτελεσματικότητά τους.
Χαρακτηριστικό είναι το πρόγραμμα του επόμενου αντίστοιχου συνεδρίου του ΝΑΤΟ, του «Digital Frontlines 2025», που προγραμματίστηκε για τις 8 Οκτώβρη στη Ρίγα της Λετονίας, όπου παρουσιάζονται οι προτεραιότητες του «Γνωστικού Πολέμου» του ΝΑΤΟ. «Φέτος η ατζέντα του συνεδρίου θα καλύψει το μέλλον των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, την επιρροή της Τεχνητής Νοημοσύνης στην κρίση και την ορθολογική σκέψη, καθώς και τις ευπάθειες στον χώρο του gaming», σημειώνεται, και τα θέματα είναι μεταξύ άλλων τα εξής:
- Το Μέλλον των Κοινωνικών Δικτύων: Πώς να παραμείνει το ΝΑΤΟ κυρίαρχο στις αναδυόμενες πλατφόρμες.
- Προσέγγιση Κοινού σε Περιορισμένα Πληροφοριακά Περιβάλλοντα: Με άλλα λόγια, πώς να διεισδύσει η ΝΑΤΟική προπαγάνδα σε χώρες όπου τα ΜΜΕ ελέγχονται από «εχθρικές» κυβερνήσεις.
- Ο Ρόλος των Influencers στις Στρατηγικές Επικοινωνίες: Η χρησιμοποίηση δημοφιλών προσωπικοτήτων των social media για τη διάδοση μηνυμάτων του ΝΑΤΟ.
- Ψυχαγωγία ή Εκμετάλλευση; Μέσα στον Χώρο του Gaming: Το gaming, με εκατομμύρια νέους χρήστες παγκοσμίως, αναγνωρίζεται ως κρίσιμο πεδίο «Γνωστικού Πολέμου».
- Πέρα από τις Μεγάλες Εταιρείες - Η Περίπτωση των Αποκεντρωμένων Κοινωνικών Δικτύων: Πώς να αντιμετωπιστούν οι πλατφόρμες που δεν ελέγχονται από «δυτικούς» επιχειρηματικούς ομίλους.
Αυτά τα θέματα αποκαλύπτουν την πλήρη έκταση της στρατηγικής: Κανένας χώρος της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας δεν πρέπει να μείνει εκτός ελέγχου. Από τα παιδιά που παίζουν «Fortnite» μέχρι τους νέους που ακολουθούν influencers στο Instagram, όλοι πρέπει να εκτεθούν στην «σωστή» αφήγηση.
Ο χώρος των video games, συγκεκριμένα, θεωρείται ιδιαίτερα ευάλωτος και «προνομιακός». Εκατομμύρια νέοι περνούν ώρες καθημερινά σε εικονικούς κόσμους όπου οι αφηγήσεις για πόλεμο, ηρωισμό και εχθρούς διαμορφώνονται από τους δημιουργούς των παιχνιδιών. Το ΝΑΤΟ αναγνωρίζει ότι αυτές οι εμπειρίες διαμορφώνουν τις αντιλήψεις των νέων για τη σύγκρουση, τον στρατό και τον πόλεμο, και θέλει να διασφαλίσει ότι αυτές οι αφηγήσεις συμβαδίζουν με τα συμφέροντα της Συμμαχίας.
Το ΝΑΤΟ εστιάζει συστηματικά σε δύο κύριους ανταγωνιστές του στον «Γνωστικό Πόλεμο», την Κίνα και τη Ρωσία. Οσον αφορά τη Ρωσία, οι ΝΑΤΟικοί αξιωματούχοι επικεντρώνουν στις επιχειρήσεις παραπληροφόρησης, ιδιαίτερα γύρω από τον πόλεμο στην Ουκρανία, όπου τονίζουν ότι οι ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης για την υπονόμευση της «δυτικής» υποστήριξης προς την Ουκρανία έχουν εντατικοποιηθεί.
Μεγαλύτερο δε ενδιαφέρον επικεντρώνουν στις μελέτες τους για την περίπτωση της Κίνας, που σύμφωνα με αναλύσεις του αμερικανικού στρατού οι Ενοπλες Δυνάμεις της αντιμετωπίζουν τον «Γνωστικό Πόλεμο» ως ισότιμο με τους άλλους τομείς πολέμου (αέρα, θάλασσα, Διάστημα) και θεωρούν ότι αποτελεί κλειδί για τη νίκη - ιδιαίτερα τη νίκη χωρίς πόλεμο.
Σε άρθρο περιοδικού του Εθνικού Πανεπιστημίου Αμυνας των ΗΠΑ, με τίτλο «Η επιδίωξη στρατιωτικού πλεονεκτήματος από την Κίνα μέσω της γνωστικής επιστήμης και της βιοτεχνολογίας»,3σημειώνεται: «Οι ΗΠΑ αρχίζουν να αντιμετωπίζουν πρωτοφανείς προκλήσεις για τη στρατιωτική και τεχνολογική υπεροχή που απολάμβαναν στην πρόσφατη Ιστορία. Η Κίνα εμφανίζεται ως δύναμη σε μια σειρά αναδυόμενων τεχνολογιών και αναγνωρίζει τη σημερινή τεχνολογική επανάσταση ως μια κρίσιμη - ακόμα και ιστορική - ευκαιρία για την επίτευξη στρατηγικού πλεονεκτήματος.
Η κινεζική καινοτομία είναι έτοιμη να επιδιώξει συνέργειες μεταξύ της επιστήμης του εγκεφάλου, της Τεχνητής Νοημοσύνης και της βιοτεχνολογίας, οι οποίες μπορεί να έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις στη μελλοντική στρατιωτική της ισχύ. Οι Κινέζοι στρατιωτικοί ηγέτες φαίνεται να πιστεύουν ότι τέτοιες αναδυόμενες τεχνολογίες αναπόφευκτα θα οπλοποιηθούν, συχνά επικαλούμενοι ένα απόφθεγμα του Ενγκελς: Μόλις οι τεχνολογικές εξελίξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για στρατιωτικούς σκοπούς και έχουν χρησιμοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς, πολύ άμεσα και σχεδόν αναγκαστικά, συχνά παραβιάζοντας τη βούληση του διοικητή, προκαλούν αλλαγές ή ακόμα και μετασχηματισμούς στον τρόπο του πολέμου. Ο στρατός της Κίνας σκοπεύει να επιτύχει ένα επιχειρησιακό πλεονέκτημα αναλαμβάνοντας την πρωτοβουλία κατά τη διάρκεια αυτού του μετασχηματισμού.
(...) Σύμφωνα με τον He Fuchu, τότε πρόεδρο της κινεζικής Ακαδημίας Στρατιωτικών Ιατρικών Επιστημών, το 2015: "Η σφαίρα των επιχειρήσεων θα επεκταθεί από τον φυσικό τομέα και τον τομέα των πληροφοριών στον τομέα της συνείδησης. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος θα γίνει ένας νέος χώρος μάχης". Κατά συνέπεια, η επιτυχία στο μελλοντικό πεδίο της μάχης θα απαιτήσει την επίτευξη όχι μόνο "βιολογικής κυριαρχίας", αλλά και "νοητικής / γνωστικής κυριαρχίας". Αυτές οι νεοσύστατες έννοιες, οι οποίες συζητούνται όλο και πιο τακτικά σε επιδραστικά γραπτά, αντικατοπτρίζουν την αναγνώριση, από τον στρατό της Κίνας, της αυξανόμενης σημασίας της αμφισβήτησης της ανωτερότητας εντός αυτών των νέων συνόρων για την επίτευξη πλεονεκτήματος. Παρά την πολυπλοκότητα και την ικανότητα των προηγμένων τεχνολογιών, αυτό το ανθρώπινο στοιχείο του πολέμου παραμένει μια κρίσιμη ευπάθεια και πηγή πιθανού πλεονεκτήματος».
Το συνέδριο του ΝΑΤΟ στην Αθήνα δεν ήταν μια ακαδημαϊκή συζήτηση. Ηταν ένα εργαστήριο για την τελειοποίηση τεχνικών χειραγώγησης της κοινής γνώμης και ελέγχου της σκέψης. Οι σχεδόν 500 «γνωστικοί πολεμιστές», όπως χαρακτηρίστηκαν οι συμμετέχοντες, συγκεντρώθηκαν για να σχεδιάσουν «πώς να κερδίσουν, να διατηρήσουν και να προστατεύσουν το γνωστικό πλεονέκτημα». Οπως ανέφερε ο Jay Paxton, διευθυντής Δημοσίων Υποθέσεων και αναπληρωτής διευθυντής Στρατηγικών Επικοινωνιών του ACT, «οι επικοινωνιολόγοι συγκεντρώθηκαν εδώ για να προσπαθήσουν να καταλάβουν τι πρέπει να κάνουμε για να προστατεύσουμε καλύτερα 1 δισεκατομμύριο πολίτες στο πληροφοριακό περιβάλλον». Η φράση είναι αποκαλυπτική: Δεν μιλούν για το να πληροφορούν 1 δισεκατομμύριο πολίτες, αλλά για το να τους «προστατεύουν» - με άλλα λόγια, να ελέγχουν ποιες πληροφορίες θα λάβουν και πώς θα τις ερμηνεύσουν.
Η ρητορική του ΝΑΤΟ περί «προστασίας» των πολιτών από γνωστικές επιθέσεις συνυπάρχει με την ανοιχτή συζήτηση για το πώς αυτό θα «λειτουργήσει ενεργά» στον «Γνωστικό Πόλεμο». Η διαφορά δεν εμφανίζεται στις μεθόδους, αλλά στον σκοπό. Οταν το ΝΑΤΟ χρησιμοποιεί τον «Γνωστικό Πόλεμο» στους λαούς των κρατών - μελών του, το κάνει «για το καλό τους», για να τους «προστατέψει» από «παραπληροφόρηση». Οταν οι ανταγωνιστές του κάνουν το ίδιο, είναι «γνωστική επίθεση» και «υπονόμευση της δημοκρατίας». Αυτή η υποκριτική προσέγγιση είναι εμφανής σε κάθε έγγραφο, κάθε παρουσίαση, κάθε ανάλυση του NATO.
Πίσω από τη ρητορική για την «υπεράσπιση της δημοκρατίας» και την «προστασία από παραπληροφόρηση», κρύβεται μια στρατηγική που θέτει τον ανθρώπινο νου ως πεδίο μάχης και τους πολίτες ως στόχους - όχι μόνο των «εχθρών», αλλά και των αστικών κυβερνήσεων των κρατών τους.
Η όλη συζήτηση θυμίζει το σκοτεινό, βάρβαρο πρόγραμμα «MK Ultra» της CIA την περίοδο 1953 - 1973 στις ΗΠΑ. Το κατά πόσο τα επιτελεία του ΝΑΤΟ αλλά και οι ανταγωνιστές τους μπορούν να εφαρμόσουν στην πράξη τον «Γνωστικό Πόλεμο», ή αν τελικά θα αποτελέσουν και αυτά έμπνευση για τηλεοπτικές σειρές σαν το «Stranger Things», μένει να φανεί. Η ουσία όμως βρίσκεται πέρα από τη στόχευση, και στο αναλλοίωτο στον χρόνο συμπέρασμα που αναδεικνύεται χαρακτηριστικά από τον Μπρεχτ: «Στρατηγέ, το τανκ σου είναι δυνατό μηχάνημα / Θερίζει δάση ολόκληρα, και εκατοντάδες άντρες αφανίζει / Μόνο που έχει ένα ελάττωμα: Χρειάζεται οδηγό».
Παραπομπές:
1. https://innovationhub-act.org/wp-content/uploads/2023/12/CW-article-Claverie-du-Cluzel-final_0.pdf
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου