Οι εθνικιστικές εφεδρείες του συστήματος, ένα επικίνδυνο déjà vu

 

Μέρες τώρα με απασχολεί μια εικόνα. Η παρουσία της εθνικιστικής, αντικομμουνιστικής οργάνωσης ΕΟΝ στην επίσημη στρατιωτική παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη. Κάτι που δεν είναι απλώς μια «ανεπίτρεπτη αβλεψία», αλλά ένα πολιτικό γεγονός με βαρύνουσες συνέπειες. Η αξιοποίηση εθνικιστικών και φασιστικών μορφωμάτων ως χρήσιμων εφεδρειών για τη σταθεροποίηση του συστήματος σε περιόδους κοινωνικής έντασης και διεθνών αναταράξεων, βέβαια, δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Οταν οι αντιθέσεις οξύνονται, κάποιοι θυμούνται να ξεθάψουν τις «εθνικές παραδόσεις», να εξωραΐσουν τους δικτάτορες, να προσφέρουν χώρο και μικρόφωνο στους επίδοξους συνεχιστές τους. Και το κάνουν πάντα με τον ίδιο τρόπο, κάτω από τη σημαία του «πατριωτισμού», που όμως στην πράξη σημαίνει υποταγή και αντικομμουνισμό.

 

Η ΕΟΝ του Μεταξά και η σύγχρονη σκιά της

Η ΕΟΝ δεν είναι απλώς ένα ιστορικό απολίθωμα της δεκαετίας του '30. Εκείνο το μαζικό νεολαιίστικο όργανο της φασιστικής δικτατορίας του Μεταξά, αντιγραφή της Νεολαίας του Μουσολίνι, στόχευε στην πειθάρχηση της νεολαίας και στη μετατροπή της σε άβουλο στρατιωτικό σώμα. Ο αντικομμουνισμός, ο σωβινισμός και η προσωπολατρία αποτελούσαν τον ιδεολογικό πυρήνα της.

Το γεγονός ότι 80 χρόνια μετά τη συντριβή του φασισμού στην Ευρώπη η ίδια οργάνωση εμφανίζεται σε επίσημη εθνική τελετή, με την ανοχή (αν όχι τη σιωπηρή νομιμοποίηση) της πολιτείας, προκαλεί εύλογη ανησυχία. Δεν πρόκειται για αφέλεια ή για «παρεξήγηση ιστορικού χαρακτήρα». Είναι πολιτική επιλογή, που στοχεύει στο να αποκαταστήσει πλευρές του πιο αντιδραστικού παρελθόντος της χώρας, να επαναφέρει στη δημόσια σφαίρα τη φασιστική λογική με «πατριωτικό» περιτύλιγμα.

Η Ιστορία διδάσκει ότι το αστικό σύστημα εξουσίας ποτέ δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει τον εθνικισμό, τον ρατσισμό και τον φασισμό ενάντια στον λαό. Από τα Τάγματα Ασφαλείας της Κατοχής μέχρι τη χούντα των συνταγματαρχών, και από τα παρακρατικά δίκτυα της μετεμφυλιακής δεξιάς μέχρι τη Χρυσή Αυγή, το κράτος και οι μηχανισμοί του είχαν πάντα πρόθυμους «υπερπατριώτες» για τις βρώμικες δουλειές, για να τρομοκρατούν, να αποπροσανατολίζουν, να σπάνε απεργίες, να στοχοποιούν το εργατικό κίνημα.

Οι εθνικιστικές εφεδρείες ενεργοποιούνται όταν η κοινωνία αρχίζει να αμφισβητεί, όταν τα οικονομικά αδιέξοδα γίνονται εκρηκτικά, όταν η δυσαρέσκεια ψάχνει πολιτική διέξοδο. Τότε ο λόγος του συστήματος γίνεται πιο «πατριωτικός», οι παρέες κάποιων γραφικών απόστρατων, φασιστολάγνων και «αγανακτισμένων πατριωτών» αποκτούν πρόσβαση στα ΜΜΕ, οι σκιές του παρελθόντος επιστρέφουν σαν φαντάσματα, που όμως μπορούν να ξαναγίνουν αληθινά επικίνδυνα.

Η «κανονικοποίηση» του εθνικισμού

Η επίσημη παρουσία τέτοιων οργανώσεων σε δημόσιες τελετές δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο. Εντάσσεται σε μια ευρύτερη διαδικασία «κανονικοποίησης» του εθνικιστικού λόγου. Την τελευταία δεκαετία η φασιστική ρητορική μπήκε για τα καλά στην πολιτική σκηνή. Η Χρυσή Αυγή, αν και τυπικά καταδικασμένη, άφησε πίσω της μια δεξαμενή ιδεών, προσώπων και ψηφοφόρων που δεν εξαφανίστηκαν.

Σήμερα βλέπουμε την πατριδοκαπηλία να υιοθετείται θρασύτατα από mainstream πολιτικούς, τις θεωρίες «εθνικής καθαρότητας» να ντύνονται με τη γλώσσα της «πολιτιστικής ταυτότητας», τον αντικομμουνισμό να επιστρέφει ως επίσημη κρατική αφήγηση, με μουσεία, εκθέσεις, επετείους και «αντικειμενικές» ιστορίες που ανιστόρητα εξισώνουν τον φασισμό με τον κομμουνισμό.

Οταν ο Μεταξάς παρουσιάζεται στα σχολεία ως «πατριώτης που είπε το ΟΧΙ», όχι ως δικτάτορας που φυλάκισε, βασάνισε και εξόρισε χιλιάδες Ελληνες, τότε το έδαφος για την αναβίωση των ιδεών του είναι ήδη καλλιεργημένο.

Η επανεμφάνιση της ΕΟΝ δεν μπορεί να διαβαστεί έξω από το γενικότερο πολιτικό και διεθνές πλαίσιο. Η Ελλάδα, όπως και όλη η Ευρώπη, βρίσκεται σε φάση στρατιωτικοποίησης, με πολεμικούς εξοπλισμούς, συμμαχίες και εμπλοκή σε επικίνδυνες γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις. Οι πολεμικές κραυγές και η ρητορική «εθνικής ενότητας» χρησιμοποιούνται για να καλύψουν κοινωνικές αδικίες, ακρίβεια, φτώχεια και απογοήτευση.

Σε τέτοιες περιόδους, η άρχουσα τάξη χρειάζεται μια κοινωνία πειθαρχημένη, έτοιμη να «θυσιαστεί για την πατρίδα», όχι για τα παιδιά της αλλά για τα συμφέροντα του ΝΑΤΟ, των πολυεθνικών και των εγχώριων ολιγαρχών. Και για να πετύχει αυτόν τον στόχο, δεν αρκούν τα ΜΑΤ και η προπαγάνδα. Χρειάζονται εφεδρείες με ιδεολογικό ζήλο. Δηλαδή οργανώσεις, κινήσεις, ομάδες που θα βαφτίζουν την υποταγή «πατριωτισμό» και θα καταγγέλλουν κάθε φωνή αντίστασης ως «αντεθνική» ή «προδοτική».

Ο αντικομμουνισμός ως συνεκτικός κρίκος

Η ιστορική και σύγχρονη εμπειρία δείχνει ότι ο κοινός παρονομαστής όλων αυτών των εθνικιστικών μορφωμάτων είναι ο αντικομμουνισμός. Από τον Μεταξά και τον Παπαδόπουλο μέχρι τη Χρυσή Αυγή, ο «εχθρός εντός των τειχών» ήταν πάντα ο κομμουνιστής, ο εργάτης που διεκδικεί, ο άνθρωπος που αμφισβητεί. Η διαστρέβλωση της Ιστορίας, η εξίσωση θύτη και θύματος δεν είναι απλώς «ιδεολογική αστοχία». Είναι εργαλείο εξουσίας.

Οσο το εργατικό κίνημα απονομιμοποιείται και παρουσιάζεται ως «επικίνδυνο άκρο», τόσο οι εθνικιστές αποκτούν ρόλο «φρουρών της τάξης». Ετσι οικοδομείται το ιδεολογικό άλλοθι για την καταστολή, την περιστολή δικαιωμάτων, την ποινικοποίηση της διαμαρτυρίας.

Η προσπάθεια εξωραϊσμού της φασιστικής ΕΟΝ είναι προσβολή όχι μόνο για όσους βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν από τα καθεστώτα της δεξιάς και των κατακτητών, αλλά και για κάθε δημοκρατικό πολίτη. Είναι προσβολή για τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, για τους φαντάρους που πολέμησαν το '40 - '41, για τους αντάρτες του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, για τους εκτελεσθέντες στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.

Κι όμως, η διαστρέβλωση συνεχίζεται. Η κρατική τηλεόραση και τα σχολικά βιβλία αποσιωπούν τον ρόλο των κομμουνιστών στην Αντίσταση, τα ΜΜΕ προβάλλουν τους συνεργάτες των Γερμανών ως «παρεξηγημένες προσωπικότητες», ο Μεταξάς παρουσιάζεται σαν «ηγέτης με εθνικό όραμα». Αυτή η πολιτισμική λοβοτομή είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την επιστροφή του φασισμού από την πίσω πόρτα. Διότι ένας λαός που δεν γνωρίζει την αλήθεια της Ιστορίας του είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει, ως φάρσα ή ως τραγωδία.

Οι διεθνείς αναλογίες: Ενα παγκόσμιο μοτίβο

Η αξιοποίηση εθνικιστικών μορφωμάτων δεν είναι ελληνική ιδιαιτερότητα. Στη Γερμανία του Μεσοπολέμου, τα μεγάλα βιομηχανικά συμφέροντα στήριξαν τον Χίτλερ για να τσακίσει το εργατικό κίνημα. Στην Ισπανία, ο Φράνκο χρησιμοποίησε τον «καθολικό πατριωτισμό» για να επιβάλει μία από τις πιο σκληρές δικτατορίες του 20ού αιώνα.

Στη Λατινική Αμερική, οι στρατιωτικές χούντες των δεκαετιών του '60 και του '70 - στην Αργεντινή, στη Χιλή, στη Βραζιλία - χτύπησαν τα λαϊκά κινήματα στο όνομα του αντικομμουνιστικού «αγώνα». Ακόμα και σήμερα, στην Ευρώπη, βλέπουμε την ίδια μέθοδο να επαναλαμβάνεται με νέα προσωπεία.

Η «πατριωτική» ρητορική γίνεται το τελευταίο οχυρό ενός συστήματος που δεν έχει τίποτα άλλο να υποσχεθεί παρά φόβο και πειθαρχία. Κάθε φορά όμως που οι εθνικιστικές εφεδρείες ενεργοποιούνται, το τίμημα το πληρώνουν οι λαοί. Στην Κατοχή και στον Εμφύλιο σήμαινε εκτελέσεις, βασανισμούς, προδοσίες. Στη χούντα σήμαινε φυλακές, εξορίες, εξευτελισμό, εθνική καταστροφή. Στην εποχή της Χρυσής Αυγής σήμαινε μαχαίρια σε εργάτες, μετανάστες, καλλιτέχνες, πολιτικούς αντιπάλους.

Εθνικιστές σε υπηρεσία

Η παρουσία της ΕΟΝ στην παρέλαση της Θεσσαλονίκης δεν είναι «λεπτομέρεια». Είναι καμπανάκι. Δείχνει ότι το σύστημα, μπροστά στις προκλήσεις των καιρών - την κοινωνική ανισότητα, την ακρίβεια, την απειλή του πολέμου - ετοιμάζει ξανά τα γνωστά του εργαλεία. Θέλει πολίτες φοβισμένους, όχι ελεύθερους. Πειθαρχημένους, όχι σκεπτόμενους. Πατριώτες του καναπέ, όχι αγωνιστές της ζωής.

Η Ιστορία όμως έχει δείξει ότι ο λαός μας, όταν χρειάζεται, ξέρει να ξεχωρίζει τον ψεύτικο πατριωτισμό από τον πραγματικό. Ο πρώτος υπηρετεί τα αφεντικά, ο δεύτερος υπηρετεί τον άνθρωπο. Η επαγρύπνηση, η γνώση, η αλληλεγγύη, η ταξική ενότητα είναι η μόνη ασπίδα απέναντι στις εθνικιστικές εφεδρείες του συστήματος. Γιατί ο φασισμός δεν πεθαίνει με «δηλώσεις καταδίκης». Πεθαίνει όταν ο λαός δεν του αφήνει χώρο να ανασάνει.

Γι' αυτό, κάθε φορά που βλέπουμε να ξαναπαρελαύνουν οργανώσεις με στολές, να αναβιώνουν σύμβολα του Μεταξά ή να προβάλλονται από επίσημα βήματα «πατριωτικές» κραυγές, δεν πρέπει να το αντιμετωπίζουμε ως γραφικότητα. Είναι προειδοποίηση. Η μνήμη είναι άμυνα. Και η οργάνωση των λαών για την ανατροπή του σάπιου καπιταλιστικού συστήματος, που γεννά τον φασισμό, είναι η μόνη εγγύηση ότι η Ιστορία δεν θα επαναληφθεί, ότι οι εθνικιστικές εφεδρείες του συστήματος δεν θα ξαναγίνουν εργαλείο για να υποδουλώσουν εκείνους τους οποίους δήθεν υπερασπίζονται.

Της
 

Σεμίνας Διγενή