«Το αληθινό τους ψηφοδέλτιο είναι η σφαίρα του ντουφεκιού τους»1 - συμπεράσματα για τον κοινοβουλευτισμό

 

150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝΑ

«Λαέ του Παρισιού! ∆ιώξε τους προδότες όσο είναι καιρός και δεν έχουν προλάβει το αιµατοκύλισµά σου», έλεγε το κάλεσµα του σκίτσου

Η Παρισινή Κομμούνα αποτέλεσε ένα συγκλονιστικό γεγονός, από εκείνα που βάζουν τη σφραγίδα τους σε μια ολόκληρη εποχή. Ο αγώνας του παρισινού προλεταριάτου προσέφερε πολύτιμη πείρα και διδάγματα που μελέτησαν οι θεμελιωτές του μαρξισμού - λενινισμού, εμπλούτισε την επαναστατική θεωρία και δυνάμωσε την επαναστατική πάλη.

Μέχρι σήμερα, αποτελεί φόβητρο για την τάξη των κεφαλαιοκρατών. Οπως ομολογεί ένας Γάλλος ιστορικός, μετά από 150 ολόκληρα χρόνια, η Κομμούνα «δεν έχει ενσωματωθεί στην εθνική γαλλική ιστορία»².

Και αυτό γιατί ήταν η πρώτη φορά που η εργατική τάξη πήρε την εξουσία, διέλυσε τους μύθους της «εθνικής ενότητας», επέβαλε και ανέδειξε δικά της επαναστατικά όργανα ενάντια στην αστική εξουσία και τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς, αποτελώντας τον «δοξασμένο προάγγελο» της νέας κοινωνίας, όπως την αποκάλεσε ο Κ. Μαρξ.

Η εργατική τάξη απέδειξε ότι μπορεί να πάρει την εξουσία

Πριν από την Κομμούνα, το Παρίσι είχε συγκλονιστεί από τα επαναστατικά γεγονότα του 1830 και του 1848. Το προλεταριάτο, που την περίοδο των αστικών επαναστάσεων έπαιρνε μαχητικά μέρος στον αγώνα ενάντια στην παλιά φεουδαρχία, πλάι στην επαναστατημένη αστική τάξη, χωρίς ακόμη να μπορεί να διαχωρίζει με σαφήνεια τα δικά του ταξικά συμφέροντα, άρχιζε σιγά σιγά να κάνει βήματα κατάκτησης της δικής του πολιτικής αυτοτέλειας.

Από αυτήν την άποψη η Επανάσταση του 1848 αποτέλεσε καμπή, καθώς, όπως επισήμανε ο Ενγκελς, «ήταν η πρώτη φορά που η αστική τάξη έδειχνε σε τι σημείο έξαλλης σκληρότητας μπορεί να φτάσει στην εκδίκησή της, μόλις τολμήσει το προλεταριάτο να ορθωθεί απέναντί της, σαν ξεχωριστή τάξη με τις δικές του διεκδικήσεις και τα δικά του συμφέροντα»³.

 

CC0 Paris Musées / Musée Carna

«Καινούργιο ξεκαθάρισµα. Ας ελπίσουµε ότι αυτό θα είναι το τελευταίο!». Η σκούπα της Κομμούνας διώχνει τον Θιέρσο και τους υπουργούς του

Οι αγώνες αυτοί αποτέλεσαν βήματα ωρίμανσης για το προλεταριάτο, που με την Κομμούνα του 1871 άνοιξε μια νέα σελίδα.

«Το 1830, το 1848, το 1870 ο λαός κυρίευσε το δημαρχείο, για να το παραχωρήσει γρήγορα σ' εκείνους που έκλεβαν τις νίκες του. Το 1871 θα μείνει εκεί, θα αρνηθεί να το παραδώσει και, για περισσότερο από 2 μήνες, θα διοικήσει, θα κυβερνήσει, θα οδηγήσει την πόλη στη μάχη»⁴, γράφει χαρακτηριστικά ο Π. Ο. Λισαγκαρέ, μαχητής της Κομμούνας και ένας από τους γνωστότερους ιστορικούς της.

Η Κομμούνα ήταν μια γνήσια εργατική - λαϊκή εξέγερση, μια επαναστατική εξουσία, που, όπως σημείωνε ο Α. Αρνού, μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας, «δεν την εκπροσωπούσαν ούτε οι δικηγόροι ούτε οι βουλευτές ούτε οι δημοσιογράφοι ούτε οι στρατηγοί. Τη θέση τους είχαν πάρει ο μεταλλωρύχος, ο βυρσοδέψης και ο μάγειρας»⁵.

Γι' αυτό οι αστοί ένιωσαν τρόμο μπροστά στην Κομμούνα. Γι' αυτό φοβήθηκαν περισσότερο την κόκκινη σημαία που υψώθηκε στο δημαρχείο και τα κανόνια που είχαν στα χέρια τους οι εργάτες, παρά τα κανόνια των Πρώσων που είχαν περικυκλώσει το Παρίσι.

Ασφαλώς, η σύνθεση της Κομμούνας και των οργάνων της δεν αποτελούνταν αποκλειστικά από εργάτες. Η εργατική τάξη όμως ήταν που έβαλε αποφασιστικά τη σφραγίδα της, απέδειξε ότι είναι η κοινωνική δύναμη που έχει βγει στο προσκήνιο της Ιστορίας.

Η σύγκρουση με την αστική κυβέρνηση και την εκλεγμένη Εθνοσυνέλευση

 

© Musée Carnavalet / Ville de

«Οι στρατηγοί της Αυτοκρατορίας µας πραγµατοποιούν µια από τις απαστράπτουσες υποχωρήσεις τους - πάντοτε κατά πρόσωπο στον εχθρό!». Σατιρίζεται η άτακτη υποχώρηση του αστικού στρατού µπροστά στην Κοµµούνα

Η σύγκρουση με την αστική τάξη πέρασε από διάφορες φάσεις στους μήνες που μεσολάβησαν από το καλοκαίρι του 1870 και το ξέσπασμα του Γαλλοπρωσικού Πολέμου έως τον Μάρτη του 1871.

Ο λαός συγκρούστηκε διαδοχικά με τη μοναρχία που τον οδήγησε στον πόλεμο, με την αστική δημοκρατική κυβέρνηση που συγκροτήθηκε μετά την ήττα στο Σεντάν και την πτώση της μοναρχίας στις 4 Σεπτέμβρη του 1870 (η οποία αυτοανακηρύχθηκε «κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας»), με την κυβέρνηση που συγκροτήθηκε από την Εθνοσυνέλευση που αναδείχθηκε με γενικές εκλογές τον Φλεβάρη του 1871.

Προηγήθηκαν μάλιστα δύο λαϊκές εξεγέρσεις με αίτημα την ανακήρυξη Κομμούνας στις 31 Οκτώβρη 1870 και στις 22 Γενάρη 1871, οι οποίες αρχικά ηττήθηκαν, προετοίμασαν όμως το έδαφος για την επικράτηση της εξέγερσης της 18ης Μάρτη.

Εξάλλου, στην πορεία αυτή της ταξικής πάλης αποτυπώθηκε η άνοδος του λαϊκού κινήματος (μέσα από επαναστατικές ομάδες και λέσχες, επαναστατικές εφημερίδες, συγκεντρώσεις), ενώ αναδείχθηκαν και όργανα της λαϊκής πάλης που ουσιαστικά αντανακλούσαν την κλιμάκωση της σύγκρουσης με την αστική κυβέρνηση.

Στις 5 Σεπτέμβρη συγκροτήθηκε η ΚΕ των 20 Διαμερισμάτων, που ανέλαβε να συντονίσει την πίεση προς τους δημάρχους των Διαμερισμάτων του Παρισιού, και η οποία βρισκόταν σε στενή συνεργασία με το γαλλικό τμήμα της Α' Διεθνούς. Λίγο αργότερα, συγκροτήθηκε ΚΕ της Εθνοφρουράς, η οποία εξέφραζε με άμεσο τρόπο τα ένοπλα λαϊκά στρώματα και που άρχισε να προκαλεί αμηχανία στην αστυνομία, στην επίσημη στρατιωτική διοίκηση και τους δημάρχους των Διαμερισμάτων, καθώς οι εθνοφρουροί υπάκουαν στην ΚΕ που είχαν εκλέξει και όχι στους «επίσημους» θεσμούς.

 

CC0 Paris Musées / Musée Carna

Το σύνθημα των κομμουνάρων: «Κομμούνα ή θάνατος!» (Από την έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» «Η Επαναστατική γελοιογραφία στην Παρισινή Κομμούνα»)

Σημαντικό σταθμό στην κλιμάκωση της επίθεσης της αστικής τάξης ενάντια στις λαϊκές δυνάμεις αποτέλεσαν οι εκλογές για την Εθνοσυνέλευση και η συγκρότηση της νέας αστικής κυβέρνησης τον Φλεβάρη του 1871. Η νέα Εθνοσυνέλευση στη μεγάλη της πλειοψηφία αποτελούνταν από μοναρχικούς, που αντιπροσώπευαν τους γαιοκτήμονες και αντιδραστικά στρώματα της επαρχίας και των πόλεων. Η κυβέρνηση αυτή, που ανέδειξε ως επικεφαλής της τον Θιέρσο, προχώρησε άμεσα σε συνεννοήσεις με τα πρωσικά στρατεύματα για τον αποκλεισμό του Παρισιού και την απελευθέρωση αιχμαλώτων ώστε να ενισχυθούν τα αντιδραστικά κυβερνητικά στρατεύματα.

Ο λαός του Παρισιού και η Κομμούνα ασφαλώς δεν θεώρησαν χρέος τους να «σεβαστούν» την κοινοβουλευτικά εκλεγμένη αντιδραστική Εθνοσυνέλευση, και όταν αυτή αποπειράθηκε να αφοπλίσει το Παρίσι στις 18 Μάρτη, ο λαός ξεσηκώθηκε και η εξουσία πέρασε στα χέρια της ΚΕ της Εθνοφρουράς.

Οι αστοί εξάλλου δεν έμειναν μόνο στα κοινοβουλευτικά μέσα, καθώς παράλληλα ετοιμάζονταν για την άγρια καταστολή του προλεταριάτου. Μετά την εξέγερση της 18ης Μάρτη, διοργανώθηκε αντιδραστική κινητοποίηση των αστικών και μικροαστικών στρωμάτων ενάντια στην Κομμούνα. Οπως περιγράφει ο Μαρξ, «στις 22 του Μάρτη, από τις πλούσιες συνοικίες του Παρισιού, ξεκίνησε ένας θορυβώδης όχλος από ''κομψούς κυρίους''». Εκφράζοντας την υποστήριξή τους προς την εκλεγμένη Εθνοσυνέλευση, τα συνθήματα της διαδήλωσης των αστών και μικροαστών ήταν: «Κάτω η Κεντρική Επιτροπή!», «Ζήτω η Εθνοσυνέλευση!». «Μια και μόνη ομοβροντία σκόρπισε σε άτακτη φυγή τους γελοίους αυτούς κουφιοκεφαλάκηδες»⁶, εξιστορεί ο Μαρξ.

Η Κομμούνα ως επαναστατικό όργανο εξουσίας

Η Κομμούνα ανέδειξε ότι η εργατική τάξη δεν αρκεί απλά να καταλάβει την έτοιμη κρατική μηχανή, αλλά ότι πρέπει να την τσακίσει και να την αντικαταστήσει με την επαναστατική εργατική εξουσία, τη δικτατορία του προλεταριάτου. Προσέφερε παράλληλα με την πείρα της τα πρώτα δείγματα συγκρότησης και δράσης των νέων επαναστατικών οργάνων εξουσίας, διαμόρφωσε με το έργο της πρακτικές και θεωρητικές αρχές.

Από αυτήν την άποψη απέκτησαν ιστορική σημασία οι πράξεις της Κομμούνας, όπως η κατάργηση του μόνιμου στρατού και η αντικατάστασή του από την πολιτοφυλακή - δηλαδή τον ένοπλο λαό - η ανακλητότητα των εκλεγμένων αντιπροσώπων που συνέθεταν το Συμβούλιο της Κομμούνας, η ελάττωση της αμοιβής των κρατικών υπαλλήλων και το χτύπημα της γραφειοκρατικής υπαλληλίας, το γεγονός ότι τα όργανα εξουσίας ήταν «εργαζόμενα Σώματα», νομοθετικά και εκτελεστικά ταυτόχρονα και όχι Σώματα του αστικού κοινοβουλευτισμού των επαγγελματιών υπουργών και βουλευτών.

Απέναντι στις φλυαρίες για την ψευδεπίγραφη αστική δημοκρατία ο Λένιν επισήμανε: «Οι προδότες του σοσιαλισμού ξεχνούν τη συγκεκριμένη πείρα και τα συγκεκριμένα διδάγματα της Κομμούνας του Παρισιού, επαναλαμβάνοντας τις παλιές αστικές κοινοτυπίες για τη ''δημοκρατία γενικά''. Η Κομμούνα δεν ήταν κοινοβουλευτικός θεσμός»⁷.

Η Κομμούνα ανέδειξε τα όργανά της με εκλογές για τον ορισμό αντιπροσώπων από τα δημοτικά διαμερίσματα του Παρισιού, οι οποίοι ήταν άμεσα ανακλητοί και λογοδοτούσαν σε λαϊκές συγκεντρώσεις στις συνοικίες τους. «Μην ξεχνάτε ότι οι άνθρωποι που θα σας υπηρετούν καλύτερα, είναι αυτοί που θα επιλέξετε από τους δικούς σας κόλπους, που ζουν την ίδια ζωή με σας, που υπομένουν τα ίδια δεινά. Φυλαχτείτε από τους φιλόδοξους και τους πολυλογάδες (...) Δείξτε την προτίμησή σας σ' αυτούς που δεν θα επιδιώξουν την ψήφο σας. Οσοι είναι αληθινά άξιοι, είναι μετριόφρονες, ενώ οι εργάτες πρέπει να μάθουν να επιλέγουν εκείνους που αξίζουν και όχι εκείνους που αυτοπροβάλλονται»⁸, έλεγε στο κάλεσμά της η ΚΕ της Εθνοφρουράς.

Εξάλλου, ήταν εκλογές που πραγματοποιήθηκαν με τον λαό ένοπλο, να έχει εγκαθιδρύσει την εξουσία του στο δημαρχείο μέσω της ΚΕ της Εθνοφρουράς και την αστική κυβέρνηση να έχει καταφύγει στις Βερσαλλίες για να ανασυνταχθεί.

Οπως εύστοχα αναφέρει ο Μπ. Μπρεχτ για τους κομμουνάρους, «το αληθινό τους ψηφοδέλτιο είναι η σφαίρα του ντουφεκιού τους».

Σπορά για τις επόμενες νίκες

Με την Κομμούνα η αστική τάξη «είδε το χάρο με τα μάτια της», καθώς αμφισβητήθηκε έμπρακτα η εξουσία της και για πρώτη φορά οι εργάτες έγιναν κύριοι του εαυτού τους, έστω και για 72 μόνο μέρες.

Η Κομμούνα επίσης έμαθε στους εργάτες ότι η αστική τάξη δεν θα διστάσει μπροστά σε τίποτε για να διασφαλίσει την εξουσία της. Τους έμαθε να μην αποκοιμίζονται από τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς και την αστική δημοκρατία.

Η Κομμούνα ηττήθηκε. Αλλά άφησε έναν φάρο που γεμίζει τους εργάτες όλου του κόσμου με έμπνευση και με θαυμασμό. Αποτέλεσε τον σπόρο για τις μελλοντικές νίκες του προλεταριάτου, έβαλε τις βάσεις για τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Οι ήττες του παρελθόντος είναι ο πρόλογος για τις νίκες του μέλλοντος. Είναι η συσσωρευμένη πείρα του επαναστατικού κινήματος, που γίνεται όπλο για τις επόμενες μάχες.

Οπως επισημαίνει ο Μαρξ, απαντώντας στις επιφυλάξεις του φίλου του Λ. Κούγκελμαν για τις δυνατότητες επιτυχίας της Κομμούνας, «θα ήταν, βέβαια, πολύ πιο εύκολο να δημιουργεί κανείς την παγκόσμια Ιστορία αν αναλάμβανε τον αγώνα μόνο κάτω απ' τον όρο αλάθητα ευνοϊκών πιθανοτήτων επιτυχίας». Και προσθέτει ότι στους Παριζιάνους εργάτες μπήκε το δίλημμα: «`Η να δεχτούν την πρόκληση για αγώνα ή να παραδοθούν χωρίς αγώνα. Η αποθάρρυνση της εργατικής τάξης στην τελευταία περίπτωση, θα ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερη συμφορά από το χαμό ενός οποιουδήποτε αριθμού ηγετών. Η πάλη της εργατικής τάξης με την τάξη των κεφαλαιοκρατών και με το κράτος της έχει μπει σε νέα φάση με τον αγώνα στο Παρίσι. Οποιο και αν είναι το άμεσο αποτέλεσμα, έχει κατακτηθεί ένα νέο σημείο εκκίνησης στην παγκόσμια Ιστορία»⁹.

Παραπομπές

1. Μπ. Μπρεχτ, «Οι μέρες της Κομμούνας», «Ηριδανός», Αθήνα, 2008, σ. 67

2. The Guardian, «Vive la Commune? The working-class insurrection that shook the world», 8/3/2021

3. Φρ. Ενγκελς, «Εισαγωγή» (1891) στο βιβλίο του Κ. Μαρξ, «Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία», «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2011, σ. 10

4. Προσπέρ - Ολιβιέ Λισαγκαρέ, «Η ιστορία της Παρισινής Κομμούνας», «Ελεύθερος Τύπος», Αθήνα, 2005, τ. A', σ. 83-84

5. ό.π., σ. 15

6. Κ. Μαρξ, «Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία», ό.π., σ. 61

7. Β. Ι. Λένιν, «Θέσεις και εισήγηση για την αστική δημοκρατία και τη δικτατορία του προλεταριάτου», Απαντα, τ. 37, σ. 493

8. Προσπέρ - Ολιβιέ Λισαγκαρέ, ό.π., σ. 204

9. Κ. Μαρξ, «Επιστολές στον Κούγκελμαν», «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2015, σ. 201

Του
Κωστή ΜΠΟΡΜΠΟΤΗ*
*Ο Κ. Μπορμπότης είναι μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ

 

Ριζοσπάστης