Αρχικά θα πρέπει να ανατρέξουμε στο πώς και γιατί οι ελληνικοί πληθυσμοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (όπως και οι αρμένικοι) μπήκαν στο στόχαστρο της τουρκικής αστικής επιθετικότητας παραμονές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Αλλωστε, όπως αναφέρει ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος σε σχετική του έκθεση το 1914, έως τότε «οι ελληνορθόδοξοι μικρασιατικοί πληθυσμοί δεν διέτρεχαν κάποιον άμεσο κίνδυνο από αντίπαλους εθνικισμούς (...) ή από τις οθωμανικές αρχές». Τι συνέβη λοιπόν; Τι άλλαξε;
Πράγματι, από τις 5.000 και πλέον μαρτυρίες προσφύγων της Μικράς Ασίας και του Πόντου, που εμπεριέχονται στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, προκύπτει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των απλών, εργαζόμενων ανθρώπων, χριστιανών και μουσουλμάνων, ζούσε αρμονικά ο ένας δίπλα στον άλλο: Μοιράζονταν τις γιορτές και τις λύπες τους, τις ελπίδες για το μέλλον των παιδιών τους, τις αγωνίες της επιβίωσης κ.ο.κ. Δεν είναι λίγες μάλιστα οι μαρτυρίες των προσφύγων του '22 που περιγράφουν τους Τούρκους μέχρι πρότινος γείτονές τους να τους παρακαλούν κλαίγοντας να μη φύγουν με την ανταλλαγή των πληθυσμών.