Κουρσκ: Η μεγαλύτερη σύγκρουση τεθωρακισμένων στην Ιστορία

ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΕΝΕΖΑΚΗΣ Ιστορια 4 Ιουλίου 2020
 

• denezakis@imerodromos.gr

 

 «Αραγε μπορούμε να ξεχάσουμε
εγώ κι εσύ, το σαράντα τρία;
Θυμάσαι, η Μάχη του Κουρσκ
τότε φλεγόταν;
Και ο Σοβιετικός στρατιώτης
περνώντας στην αθανασία
ήταν πιο δυνατός απ’ τη φωτιά
πιο γερός από το μέταλλο (…)»

(σοβιετικό τραγούδι)[1]

 Μετά την αναπάντεχη ήττα που γνώρισαν τα γερμανοφασιστικά στρατεύματα, στις 2 του Φλεβάρη του 1943, στο Στάλινγκραντ, από τους ηρωικούς υπερασπιστές του, ύστερα από μάχες 6 μηνών (13 Σεπτέμβρη 1942 – 2 Φλεβάρη 1943), η γερμανική διοίκηση σχεδιάζει μια μεγάλη και τελική επίθεση στο σοβιετο-γερμανικό μέτωπο, για το καλοκαίρι του 1943, με σκοπό να κερδίσει τη στρατηγική πρωτοβουλία που είχε χάσει στο Στάλινγκραντ και να διαλύσει την σοβιετική αντίσταση.

Ο Χίτλερ παρουσιάζει την Επιχείρηση Zitadelle, την μεγάλη θερινή επίθεση των τεθωρακισμένων με στόχο την οριστική εξολόθρευση των σοβιετικών δυνάμεων.

Στις 15 Απρίλη 1943 ο Χίτλερ ζήτησε «μια νίκη που θα έλαμπε σαν φάρος στον κόσμο ολόκληρο». Η ναζιστική Γερμανία απάντησε στο κάλεσμά του παίρνοντας μεγάλο όρκο.

Ο Χίτλερ ονόμασε το σχέδιο αυτό Επιχείρηση «Zitadelle» («Οχυρό»). Για την επίθεση,  οι χιτλερικοί, διάλεξαν την περιοχή του Κουρσκ.

Η Επιχείρηση «Οχυρό» περιελάμβανε ένα ταυτόχρονο χτύπημα στην περιοχή του Κουρσκ, από Βορρά και από Νότο, με συντονισμένη δράση στο Ορέλ  από την ομάδα στρατιών «Κέντρο» και στο Χάρκοβο από την Ομάδα Στρατιών «Νότος».



Από τον Απρίλη άρχισαν να συγκεντρώνουν τεράστιες δυνάμεις στην περιοχή. Τα γερμανικά εργοστάσια, χρησιμοποιώντας τους φυλακισμένους – σκλάβους, απ’ όλη την Ευρώπη, στα κάτεργα των στρατοπέδων συγκέντρωσης,  είχαν αυξήσει την παραγωγή όπλων. Τα τρένα μετέφεραν καθημερινά στρατεύματα, όπλα και άρματα μάχης, στο Ανατολικό μέτωπο.

Στην περιοχή του Κουρσκ οι ναζί συγκέντρωσαν  γύρω στις 50 μεραρχίες (ανάμεσα σε αυτές, 16 μεραρχίες τανκς και μηχανοκίνητες), 2 ταξιαρχίες τανκς, 3 χωριστά τάγματα τανκς και 8 μοίρες πυροβολικού εφόδου, στη σύνθεση των 2ης  και 9ης στρατιών, της ομάδας στρατιών «Κέντρο», με διοικητή τον στρατάρχη Γκύντερ φον Κλούγκε, της 4ης στρατιάς τανκς και της επιχειρησιακής ομάδας «Κέμπφ» και της ομάδας στρατιών «Νότος», με διοικητή τον στρατάρχη  Εριχ φον Μάνσταϊν, συνολική δύναμη γύρω στις 900.000 άνδρες, 10.000 πυροβόλα και όλμους, γύρω στις 2.700 τανκς και πυροβόλα εφόδου και περισσότερα από 2.000 αεροπλάνα.

Έξω από αυτές τις δυνάμεις στα πλευρά των δυνάμεων κρούσης είχαν ταχθεί άλλες 20, περίπου, μεραρχίες. Για την επιτυχία της επιχείρησης, η γερμανική διοίκηση στήριζε μεγάλες ελπίδες στην αιφνιδιαστική χρησιμοποίηση των καινούργιων βαριών τανκς «Τίγρης» και «Πάνθηρ», τα πυροβόλα εφόδου «Φερδινάνδος», τα καταδιωκτικά αεροπλάνα «Φόκκε – Βούλφ – 190 Α» και τα κάθετης εφόρμησης «Χένσελ – 129».

Η επιχείρηση «Οχυρό» έπρεπε να αποτελέσει την αρχή για τις άλλες επιθετικές επιχειρήσεις της θερινής εκστρατείας του 1943.

Πάνω, γερμανικό τρένο μεταφέρει άρματα μάχης στο Ανατολικό Μέτωπο, για τη μάχη του Κουρσκ. Κάτω αριστερά, γραμμή παραγωγής γερμανικών τανκς σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία. Κάτω δεξιά παραγωγή σοβιετικών τανκς, στα εργοστάσια που δημιουργήθηκαν πίσω από τα Ουράλια.

Το 1943 η σοβιετική βιομηχανία είχε πια ξεπεράσει τις δυσκολίες που είχε στην αρχή του πολέμου. Αν και στην αρχή είχε χάσει το μισό παραγωγικό δυναμικό της, τώρα ξεπερνούσε σε παραγωγή το Τρίτο Ράιχ, βαθιά μέσα στην ηπειρωτική Ρωσία, πίσω από τα Ουράλια όρη, τα χαλυβουργεία δούλευαν μέρα νύχτα φτιάχνοντας ατσάλι για τις οβίδες του σοβιετικού στρατού. Αυτά δεν ήταν πια όπλα άμυνας. 
Είχαν ένα και μόνο σκοπό: να μεταφέρουν τον πόλεμο μέσα στην ίδια τη Γερμανία.

Ο Κόκκινος Στρατός προετοιμάστηκε κατάλληλα και εξασφάλισε όλες τις προϋποθέσεις για να αντιμετωπίσει την επίθεση στο Κουρσκ. Στις 12 Απρίλη, σε σύσκεψη του Επιτελείου της Ανώτατης Διοίκησης υπό την προεδρεία του Ι. Β. Στάλιν, αποφασίστηκε οι σοβιετικοί να επιμείνουν, αρχικά, σε σχεδιασμένη άμυνα, με σκοπό την εξάντληση των συγκεντρωμένων δυνάμεων κρούσης του αντιπάλου, και κατόπιν να περάσουν σε αντεπίθεση, για την ολοκλήρωση της συντριβής τους και ανάπτυξη της επίθεσης στις στρατηγικές κατευθύνσεις νοτιοδυτικά και δυτικά.

Η επιχείρηση άμυνας και αντεπίθεσης  του Κόκκινου Στρατού ονομάστηκε «Κουτούζοφ», από το όνομα του Ρώσου στρατηγού που τσάκισε τις στρατιές του Ναπολέοντα.

Στο σχεδιασμό της μάχης και στην εκτέλεσή της πήραν μέρος οι στρατηγοί: Κονσταντίν Ροκοσόφσκι, Νικολάι Βατούνιν, Ιβάν Στεπ. Κόνιεφ, Γκεόρκι Ζούκοφ και Αλεξάντερ Βασιλιέφσκι.



Στην περίοδο  Απρίλη – Ιούνη, στην προεξοχή του Κουρσκ, είχαν δημιουργηθεί 8 αμυντικές γραμμές, βάθους έως 300 χιλιομέτρων.
 Ιδιαίτερη προσοχή είχε δοθεί στη δημιουργία ισχυρής άμυνας κατά των τανκς. Η μέση πυκνότητα ναρκοθέτησης στις κατευθύνσεις των πιθανών κύριων χτυπημάτων του εχθρού ήταν 1.500 νάρκες κατά των τανκς και 1.700 νάρκες κατά του πεζικού, στο 1 χιλιόμετρο του μετώπου.

Οι σοβιετικοί συγκέντρωσαν 10 στρατιές, συν 2 στρατιές από τανκς και πάνω από 2.800 αεροπλάνα. 1.300.000 άνδρες, σχεδόν 20.000 κανόνια και όλμοι. Περισσότερα από 3.600 άρματα μάχης, στις εφεδρείες υπήρχαν ακόμη 5 επιπλέον στρατιές, μια στρατιά από τανκς και ένας εναέριος στόλος.

Την παραμονή της μάχης του Κουρσκ, ο Χίτλερ διακήρυξε:

«Στρατιώτες του Ράιχ, 

Πρόκειται να λάβετε μέρος σε μια επίθεση τέτοιας σημασίας, ώστε η έκβαση του πολέμου ίσως να εξαρτηθεί από αυτήν. Περισσότερο όμως απ’ όλα η νίκη σας θα δείξει, σε όλον τον κόσμο, ότι μπροστά στην ισχύ του γερμανικού στρατού κάθε αντίσταση είναι μάταιη».

Την νύχτα της 4ης Ιούλη μια σοβιετική περίπολος συνέλαβε έναν αιχμάλωτο, από τον οποίο μάθανε ότι είχαν δοθεί στα γερμανικά στρατεύματα σνακ και προμήθειες για πέντε μέρες. Η Επιχείρηση «Οχυρό» είχε ξεκινήσει.

Ο στρατάρχης Βατούτιν έδωσε το σύνθημα. Οι σοβιετικοί άρχισαν σφοδρούς βομβαρδισμούς.   Στις 2 το απόγευμα της επόμενης μέρας, 5 Ιούλη, οι Γερμανοί έστειλαν το πρώτο επιθετικό κύμα, 2000 άρματα μάχης.

Γερμανικά τεθωρακισμένα προετοιμάζονται στο Κουρσκ, για την μεγάλη επίθεση της 4ης Ιούλη.

Η αμυντική γραμμή του Κόκκινου Στρατού κράτησε, καταπόνησε  και προκάλεσε σημαντικές απώλειες στο γερμανικό στρατό. Στις 10 Ιούλη οι Σύμμαχοι εισβάλουν στη Σικελία, στις 12 Ιούλη ξεκινάει η μεγάλη αντεπίθεση των σοβιετικών, η Επιχείρηση Κουτούζοφ περνάει στη τελική της φάση.

Σοβιετικά τανκς, με την υποστήριξη της σοβιετικής αεροπορίας, κατά τη διάρκεια της μεγάλης αντεπίθεσης, στα πλαίσια της Επιχείρησης Κουτούζοφ.

Στις 12 Ιούλη λίγο πριν το μεσημέρι, στην περιοχή Πρόχοροφκα, 87 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Κουρσκ, η μεγαλύτερη σύγκρουση αρμάτων μάχης στην Ιστορία είχε αρχίσει. Το σούρουπο όλα είχαν τελειώσει.

Εκείνη την ημέρα, οι χιτλερικοί έχασαν περισσότερα από 350 τανκς και είχαν πάνω από 10.000 νεκρούς. Την ημέρα εκείνη, πραγματοποιήθηκε η στροφή στη μάχη του Κουρσκ. Οι ναζιστικές δυνάμεις πέρασαν στην άμυνα.

Την επομένη ο Χίτλερ διέταξε τους επιτελείς του να ματαιώσουν την Επιχείρηση Οχυρό. Οι σύμμαχοι είχαν εισβάλει στην Σικελία και ο Χίτλερ χρειαζόταν να στείλει ενισχύσεις  στην Ιταλία. Μόνο που η Επιχείρηση Οχυρό είχε ήδη χρεοκοπήσει.

Οι Γερμανοί, στις 16 Ιούλη  άρχισαν να αποσύρουν τις δυνάμεις τους. Τα σοβιετικά στρατεύματα Βορόνεζ και του Μετώπου Στέπας, πέρασαν στην καταδίωξη  και απώθησαν τα γερμανοφασιστικά στρατεύματα στη γραμμή που είχαν αρχικά.

Οι μεραρχίες των ναζί περιμάζεψαν ότι μπορούσαν από τα συντρίμμια και άρχισαν την υποχώρηση πάντα κάτω από την καταδίωξη των Σοβιετικών.

Για τα παιδιά δημιουργήθηκαν «παιδότοποι» γεμάτοι θάνατο.

Φεύγοντας οι Γερμανοί, καταδιωκόμενοι από τους σοβιετικούς, κατάστρεφαν τα πάντα στο πέρασμά τους. Εκαιγαν αποθέματα τροφών, κατάστρεφαν φάρμες, σκότωναν ζώα, γέμιζαν τα χωράφια νάρκες, ανατίναζαν τους σιδηροδρόμους. Ο σοβιετικός στρατός προχωρούσε μέσα σε μια κατεστραμμένη χώρα. Τη δική του χώρα.

Η περιοχή βρισκόταν κάτω από γερμανική κατοχή επί δυο χρόνια, την είχαν απογυμνώσει από κάθε τι που είχε κάποια αξία. Είχαν βιάσει αυτή και τους κατοίκους της.

Ο λαός του Ορελ, στις 5 Αυγούστου, υποδέχεται τα σοβιετικά στρατεύματα.

Στις 5 Αυγούστου το πρωί, ο σοβιετικός στρατός μπαίνει στο Ορελ.
 Οι κάτοικοι του Ορελ υποδέχονται τους απελευθερωτές τους με ενθουσιασμό. Ένα μικρό δείγμα της διαφοράς των πολιτισμών είναι και το ότι από τα μεγάφωνα του οχήματος που οδηγεί τα τανκς του Κόκκινου Στρατού, ακούγεται το τραγούδι «Το γαλάζιο μαντήλι», ένα βαλς που συνόδευσε τους σοβιετικούς στρατιώτες σε όλη τη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, και το οποίο μιλά για έναν στρατιώτη που κρατούσε σαν φυλαχτό το γαλάζιο μαντήλι της κοπέλας του κατά τη διάρκεια της μάχης.

Το γαλάζιο μαντήλι (“”Синий Платочек”)[2]

Όταν έφτασαν οι Γερμανοί στο Ορελ είχε πληθυσμό 114.000 κατοίκους, όταν έφυγαν είχαν απομείνει μόνο 40.000.
Χιλιάδες είχαν ενωθεί με τους αντάρτες στα δάση, εκατοντάδες είχαν πεθάνει από την πείνα, κι άλλες 12.000 είχαν απαγχονιστεί ή εκτελεστεί στην πλατεία της πόλης. Από τους ομαδικούς τάφους έβγαλαν 5.000 πτώματα.

Στις 23 Αυγούστου η Επιχείρηση Κουτούζοφ έφτασε στη τελευταία φάση της, οι άνδρες του στρατάρχη Κόνιεφ, μπήκαν στο Χάρκοβο, νότια του Κουρσκ.

Με την κατάληψη και απελευθέρωση του Χάρκοβο, έληξε η Μάχη του Κουρσκ. Οι Γερμανοί δεν επιχείρησαν άλλη επίθεση στο Ανατολικό Μέτωπο. Από τις 23 Αυγούστου 1943 και μετά οι στρατιωτικές δυνάμεις της Βέρμαχτ μόνο υποχωρούσαν.



Στη μάχη του Κουρσκ, που κράτησε 50 μέρες, ο κόκκινος στρατός είχε προκαλέσει στη Βέρμαχτ τρομακτικές απώλειες: Γύρω στο μισό εκατομμύριο στρατιώτες και αξιωματικούς, 1.500 άρματα μάχης, 3.000 πυροβόλα, περισσότερα από 3.700 αεροπλάνα.
Μεγάλο και βαρύ ήταν και το τίμημα που πλήρωσε ο Σοβιετικός λαός: πάνω από 250.000 νεκροί, αιχμάλωτοι και αγνοούμενοι, οι τραυματίες ξεπέρασαν τους 600.000.

Η νίκη στο Κουρσκ καθόρισε την πορεία του πολέμου. Έδωσε τέλος στην τελευταία προσπάθεια των ναζί να πάρουν τη στρατηγική πρωτοβουλία την οποία πήραν οι σοβιετικές δυνάμεις.  Στο ολοκαύτωμα του Κουρσκ και του Ορελ, ο σοβιετικός στρατός  σφράγισε τη μοίρα του Χίτλερ και μαζί με τη δική του και τη μοίρα της Γερμανίας, δεν είχε απλώς εξολοθρέψει μηχανές και ανθρώπους, είχε θέσει τέρμα στο όνειρο των ναζί για μια ναζιστική αυτοκρατορία που θα κρατούσε χίλια χρόνια.

Αμέσως μετά, οι απελευθερωτικές νίκες έρχονταν η μια πίσω από την άλλη. Απελευθερώθηκαν οι δυτικές περιοχές της Ρωσίας, άρχισε η απελευθέρωση της Λευκορωσίας, έγιναν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Ντονμπάς, στη χερσόνησο του Ταμάνσκ. Το Σεπτέμβρη τα σοβιετικά στρατεύματα έφτασαν στο Δνείπερο.

Στις μάχες του Δνείπερου, ο Κόκκινος Στρατός έγραψε μια από τις λαμπρότερες σελίδες του πολέμου. Οι σοβιετικοί μαχητές, στην πορεία των μαχών αναγκάζονταν να περνάνε μεγάλα υδάτινα εμπόδια, έκαναν πραγματικά μεγάλα κατορθώματα. Στις 6 Νοέμβρη ελευθερώθηκε η πρωτεύουσα της Ουκρανίας, το Κίεβο Στη  δεξιά όχθη του Δνείπερου είχαν καταληφθεί σημαντικά προγεφυρώματα.

Τα παρτιζάνικες οργανώσεις συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην επιτυχημένη έκβαση της μάχης του Κουρσκ, με δραστήριες ενέργειες παρτιζάνικων τμημάτων, στις παραμονές της μάχης και κατά τη διάρκειά της. Με χτυπήματα στα μετόπισθεν του εχθρού, τα παρτιζάνικα τμήματα είχαν καθηλώσει γύρω στις 100.000 στρατιώτες και αξιωματικούς των ναζί.

Οι σοβιετικοί παρτιζάνοι στο ενεργητικό τους έχουν 1.460 επιδρομές στις σιδηροδρομικές γραμμές, αχρήστεψαν περισσότερες από 1.000 ατμομηχανές και κατέστρεψαν περισσότερες από 400 στρατιωτικές αμαξοστοιχίες και φάλαγγες αυτοκινήτων.

Η μάχη του Κουρσκ ήταν μια από τις πιο μεγάλες μάχες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που έληξε με την απελευθέρωση της αριστερής όχθης του Δνείπερου, και τη συντριβή της γερμανικής άμυνας πάνω στο Δνείπερο, ως το τέλος του 1943. Ηταν η αποφασιστική νίκη της ΕΣΣΔ που σηματοδότησε την αρχή του τέλους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την οριστική ήττα της ναζιστικής Γερμανίας. Ηταν μια αληθινή σύγκρουση λαών: 2.500.000 άνδρες, περισσότερα από 6.000 τανκς, 30.000 κανόνια και όλμοι, 6.500 αεροπλάνα.


Εκείνους τους θερμούς μήνες του καλοκαιριού του 1943, μαζί με τις φασιστικές στρατιές συντρίφθηκαν και οι απαξιωτικές θεωρίες περί του «Στρατηγού Χειμώνα» που, τάχα, υπήρξε ο πρώτος παράγοντας για την ήττα των χιτλερικών στη μεγάλη χώρα των Σοβιέτ.

Η μεγάλη εποποιία στο Κουρσκ δεν οφείλεται σε κανέναν «Ρώσικο Χειμώνα» και δεν είναι αποτέλεσμα «λαθών» ή «υπεροψίας» του Χίτλερ. Η μεγάλη νίκη του Κουρσκ ανήκει στους μαχητές του Κόκκινου Στρατού, στους Παρτιζάνους και στο σοβιετικό λαό. Ανήκει στους χιλιάδες νεκρούς ήρωες και στους επιζώντες συντρόφους τους που υπερασπίστηκαν, με αυταπάρνηση, και σε αυτή την μάχη, την Μεγάλη Σοσιαλιστική Πατρίδα.

Ηταν η πρώτη νίκη των Σοβιετικών που γιορτάστηκε στη Μόσχα. Το βράδυ της 5 Αυγούστου 1943, στη Μόσχα, για πρώτη φορά έπεσαν πυροτεχνήματα και βρόντηξαν 20 κανονιοβολισμοί από 120 κανόνια, προς τιμή της νίκης στις περιοχές Ορέλ – Μπέλγκοροντ, για να δείξουν ότι το Κουρσκ απόδειξε πως η Ρωσία μπορούσε να κερδίσει τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο.

Το Μνημείο αφιερωμένο στην Μεγάλη Μάχη των Τανκς, στην περιοχή Πρόχοροφκα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Από τα ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΑ του Ριζοσπάστη, 28 Αυγούστου 2008, «Κουρσκ», του Γρηγόρη Τραγγανίδα

[2] Ευχαριστούμε τη φίλη Ερμιόνη, που μας βοήθησε να βρούμε, στο Youtube, το τραγούδι «Γαλάζιο μαντήλι», με την φωνή της Κλώντιας Σουλζένκα

ΠΗΓΕΣ:

–Εφημερίδα Ριζοσπάστης, 5.6.2005, 28.8.2008
–Σειρά ντοκιμαντέρ «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα – Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος», 7^ο DVD, από όπου και οι περισσότερες φωτογραφίες, διανομή ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Σεπτέμβρης 2005.
–Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 18.
–«Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος (1941 – 1944)», Λεύκωμα, εκδόσεις Πλανέτ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟ 5 ΙΟΥΛΗ 2019

imerodromos.gr