ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΗ Οι δύο όψεις της ανάπτυξης διεπαφών με τον εγκέφαλο

 

Πριν από 12 χρόνια, ένα ποδηλατικό ατύχημα άφησε τον Γκερτ-Γιαν Οσκαμ με παράλυση στα κάτω άκρα και μερική παράλυση στα άνω άκρα, εξαιτίας της ζημιάς στη σπονδυλική του στήλη στην περιοχή του σβέρκου. Πριν από λίγους μήνες, ο Οσκαμ ξαναστάθηκε στα πόδια του και περπάτησε, χάρη στη βοήθεια μιας συσκευής που ονομάζεται «ψηφιακή γέφυρα», ανάμεσα στον εγκέφαλό του και τα νεύρα κάτω από το τραύμα στο νωτιαίο μυελό. Δύο δισκοειδή εμφυτεύματα με 64 ηλεκτρόδια το καθένα, που τοποθετήθηκαν πάνω στην εγκεφαλική μεμβράνη, είναι αυτά που του επιτρέπουν να περπατά όταν σκέφτεται το περπάτημα. Τα ηλεκτρόδια ανιχνεύουν ηλεκτρική δραστηριότητα στο σχετικό τμήμα του φλοιού του εγκεφάλου και στέλνουν τα σήματα σε ένα σακίδιο πλάτης, που περιέχει έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ο υπολογιστής αποκωδικοποιεί τα σήματα και στέλνει τα κατάλληλα ηλεκτρικά ερεθίσματα στη γεννήτρια νευρικών παλμών, που έχει συνδεθεί στο αποκομμένο τμήμα του νωτιαίου μυελού του Οσκαμ.

Προφάσεις και αντιφάσεις

Το παράδειγμα αυτό είναι η καλή εκδοχή της προόδου της νευροεπιστήμης, που προσπαθεί να κατασκευάσει διεπαφές επικοινωνίας μεταξύ του εγκεφάλου και ηλεκτρονικών μηχανισμών, ώστε να βελτιώσει ριζικά την ποιότητα ζωής ανθρώπων, που εξαιτίας κάποιου ατυχήματος ή άλλου λόγου, που προκάλεσε ζημιά στο νευρικό τους σύστημα, έχουν χάσει την κινητικότητά τους, ή κάποια από τις αισθήσεις τους. Ομως, ζούμε στον καπιταλισμό, όπου οδηγός δεν είναι η κάλυψη των αναγκών όλων των ανθρώπων, η ανέλιξη της προσωπικότητας καθενός και της κοινωνίας στο σύνολό της. Οδηγός είναι το κέρδος και ταυτόχρονα η προσπάθεια διατήρησης του εκμεταλλευτικού συστήματος, ώστε να συνεχίσει να υπάρχει αυτό το κέρδος, που βασίζεται στην κλοπή της υπεραξίας που παράγουν οι εργαζόμενοι. Γι΄ αυτό κάθε επιστημονική εξέλιξη, που γίνεται κατά πρόθεση ή κατά πρόφαση για το καλό του ανθρώπου, βρίσκει συνήθως πολλαπλάσιες εφαρμογές για τη μεγαλύτερη εκμετάλλευση, την καταπίεση και τον έλεγχο των εκμεταλλευόμενων.

Ο σχεδόν τετραπληγικός Γκερτ-Γιαν Οσκαμ κατά τη φάση της εκπαίδευσης για την αξιοποίηση της «ψηφιακής γέφυρας» ανάμεσα στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό του

Διάφορες συσκευές με αισθητήρες, που μετρούν τους παλμούς της καρδιάς, το ρυθμό της αναπνοής, τα βήματα που κάνουμε κάθε μέρα και το χρόνο που κοιμόμαστε, μεταδίδουν αυτές τις πληροφορίες μέσω διαδικτύου σε απομακρυσμένους κεντρικούς υπολογιστές, όπου συγκεντρώνονται, υπόκεινται σε επεξεργασία και αξιοποιούνται με ποικίλους τρόπους. Ο εγκέφαλος του ανθρώπου, ο εσωτερικός μας κόσμος και οι μύχιες σκέψεις παρέμεναν έως τώρα, ίσως τα μόνα προστατευμένα στοιχεία από αυτή την επίθεση κατά της ιδιωτικότητας.

Τεράστιοι επιχειρηματικοί όμιλοι, όπως η «Meta», η «Snap», η «Microsoft» κι η «Apple» επενδύουν μεγάλα ποσά στην ανάπτυξη συσκευών που φοριούνται στο κεφάλι και προσφέρουν μια έμμεση διεπαφή με τον εγκέφαλο. Σκοπεύουν να ενσωματώσουν εγκεφαλικούς αισθητήρες σε έξυπνα ρολόγια, ακουστικά και βοηθήματα για τον ύπνο. Η χρήση τέτοιων συσκευών προωθείται στο όνομα της βελτίωσης της παρεχόμενης υγειονομικής φροντίδας, καθώς θα επέτρεπαν την έγκαιρη διάγνωση και την προσωποποιημένη θεραπεία διαφόρων νόσων και ιατρικών προβλημάτων, όπως η κατάθλιψη, η επιληψία, ακόμη και η νοητική κατάπτωση. Αλλες θα μπορούσαν να προσφέρουν ένα είδος τεχνολογικής τηλεπάθειας, ανιχνεύοντας τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, για να μας οδηγήσουν στην αλληλεπίδραση με συσκευές ενισχυμένης ή εικονικής πραγματικότητας, ακόμη και να μας επιτρέψουν να πληκτρολογούμε με το μυαλό μας.

Ωκεανός δεδομένων

Η διάδοση τέτοιων συσκευών θα έχει αποτέλεσμα την παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων νευρικών δεδομένων, που θα ανοίξουν ένα παράθυρο στην κατάσταση που βρίσκεται κάθε στιγμή ο εγκέφαλός μας, στα συναισθήματά μας, ίσως ακόμη και στις μνήμες μας. Εργοδότες σε αρκετές χώρες, ήδη αποζητούν τέτοια δεδομένα, παρακολουθώντας τα επίπεδα κόπωσης των εργατών και προσφέροντας προγράμματα ευεξίας για την αντιμετώπιση του στρες, μέσα από πλατφόρμες που τους δίνουν πρόσβαση χωρίς προηγούμενο στον εγκέφαλο των υπαλλήλων τους. Τεστ αντίληψης και συναισθημάτων βασισμένα στη νευροεπιστήμη γίνονται συνήθη στις διαδικασίες πρόσληψης εργαζομένων, αποκαλύπτοντας πλευρές της προσωπικότητάς τους, που λίγο έχουν να κάνουν με το συγκεκριμένο είδος της εργασίας.

Και οι κυβερνήσεις αναζητούν πρόσβαση στον εγκέφαλο των ανθρώπων. Στις ΗΠΑ μια πρωτοβουλία που επιδιώκει να ανακαλύψει «πώς η πυροδότηση των νευρώνων παράγει σύνθετες σκέψεις», αν και αποσκοπεί στη θεραπεία νευρολογικών και ψυχιατρικών συνδρόμων και νόσων, θα μπορούσε κάλλιστα να επιτρέψει σε κρατικές υπηρεσίες την παρέμβαση στη σκέψη. Ηδη αναπτύσσονται βιομετρικά προγράμματα του εγκεφάλου για την ταυτοποίηση ανθρώπων, ενώ εταιρείες κατασκευάζουν και εμπορεύονται συστήματα, για την ανάκριση υπόπτων μέσω ανίχνευσης μοτίβων στον εγκέφαλό τους, τα οποία χρησιμοποιούνται από τις αρχές ασφαλείας χωρών από τη μια άκρη του κόσμου έως την άλλη.

Νευρομάρκετινγκ

Σε εξέλιξη βρίσκονται καμπάνιες «νευρομάρκετινγκ», όπου π.χ. γνώσεις για τον εγκέφαλο γυναικών χρησιμοποιούνται ώστε να επηρεάσουν τις αποφάσεις τους για αγορά σνακ. Ακολουθεί παρατήρηση της εγκεφαλικής τους δραστηριότητας όταν παρακολουθούν τις διαφημίσεις γι΄ αυτά τα προϊόντα, επιτρέποντας στον κατασκευαστή των προϊόντων να ρυθμίσει καλύτερα την καμπάνια του, για να τραβήξει περισσότερο την προσοχή τους και να τις κάνει να αγοράζουν πιο πολλά από αυτά τα προϊόντα. Ο δρόμος τέτοιας αξιοποίησης της νευροεπιστήμης είχε ανοίξει αρκετά νωρίτερα. Τα κουμπιά «like» και οι ειδοποιήσεις στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης είναι χαρακτηριστικά σχεδιασμένα, ώστε να προκαλούν την επιστροφή στα ΜΚΔ, αξιοποιώντας τα συστήματα επιβράβευσης του ανθρώπινου εγκεφάλου.

Πέρα από τις στοχεύσεις των κατασκευαστών των φορετών στο κεφάλι συσκευών, υπάρχει φυσικά και το ενδεχόμενο παραβίασής τους, από κοινούς εγκληματίες. Αυτοί θα μπορούσαν για παράδειγμα να υποκλέψουν στοιχεία όπως οι τραπεζικοί κωδικοί, από κάποια συσκευή ικανή να διαβάζει τις σκέψεις μας, π.χ. μια συσκευή νοητικής πληκτρολόγησης. Εταιρείες στην Κίνα έχουν συσσωρεύσει εκατομμύρια ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα από αυτού του είδους τις συσκευές που πουλάνε, μαζί με προσωπικές πληροφορίες για τους χρήστες των συσκευών, ενώ στην πολιτική απορρήτου τους δεν δεσμεύονται ότι δεν θα τις διατηρήσουν και αξιοποιήσουν.

Η επιστήμη γενικά και η νευροεπιστήμη, στη συγκεκριμένη περίπτωση, μπορούν να κάνουν θαύματα, όπως αποδεικνύει η περίπτωση του Οσκαμ. Αν θα κάνουν θαύματα ή θα χρησιμοποιηθούν για την καταπίεση και την καταστροφή εξαρτάται από τις παραγωγικές σχέσεις μέσα στο πλαίσιο των οποίων αναπτύσσονται.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: «Scientific American», www.science.com

 

 

Ριζοσπάστης