ΑΡΘΟΥΡ ΜΙΛΕΡ - Η ΑΛΛΗ ΑΜΕΡΙΚΗ «Η Επιτροπή ήξερε προκαταβολικά τι ήθελε ν’ αποσπάσει από τον μάρτυρα: Τα ονόματα των συντρόφων του στο Κομμουνιστικό Κόμμα»

 

Ο νεαρός Αρθουρ Μίλερ εργάζεται ως χειρώνακτας σε εταιρεία ανταλλακτικών αυτοκινήτων, γι' αυτό τα έργα του είναι περασμένα από το καμίνι της εργατικής τάξης

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

 

Ο Αμερικανοεβραίος θεατρικός συγγραφές Αρθουρ Μίλερ δεν ανοίγει ποτέ το στόμα του για να καρφώσει κομμουνιστές συναδέλφους του, που υπηρετούν στον χώρο του θεάματος.

Οταν καλείται ενώπιον της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Υποθέσεων, προς τα τέλη του 1956, ο 41χρονος δραματουργός είναι ένα αναγνωρίσιμο πρόσωπο, το οποίο επιλέγει να μη θυσιάσει το έργο του στις εταιρείες παραγωγής υπέρ της κυβερνητικής αντικομμουνιστικής προπαγάνδας.

Δεν έχει περάσει, από τη σπουδή του θεατρικού τμήματος του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, στο θεατρικό σανίδι, ατσαλάκωτος από τα βάσανα των εργαζομένων.

Ηδη από τα δεκαεννιά του εργάζεται στη βιοτεχνία γυναικείων ενδυμάτων, ιδιοκτησίας του πατέρα του. Μέσα στο μαγαζί ανακαλύπτει ότι η επιχειρηματική ζυγαριά γέρνει υπέρ των ισχυρών.

Ο Μίλερ - χειρώνακτας στο πλευρό της εργατικής τάξης

Απογοητεύεται από τη συμπεριφορά των εύπορων αγοραστών, οι οποίοι κατά κύριο λόγο φέρονται με αγένεια και περιφρόνηση προς τους μικρεμπόρους. Αλλά δεν το βάζει κάτω. Προσπαθεί να αποδείξει στον εαυτό του ότι ανήκει σ' αυτούς που βγάζουν δύσκολα το μεροκάματό τους.

Ο Αρθουρ Μίλερ - χειρώνακτας σε εταιρεία ανταλλακτικών αυτοκινήτων στο Μανχάταν, επισφραγίζει μία κρίσιμη σχέση με την εργατική τάξη, την οποία θα αποτυπώσει στο θεατρικό του «Από Δευτέρα σε Δευτέρα» (πρωτότυπος τίτλος «A Memory of two Mondays», 1955).

Το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης της αυτοβιογραφίας του, «Στη δίνη του χρόνου»

Αυτό το έργο, πάντα με κοινωνική στόχευση με το μέρος των πρωτογενών παραγωγών, γράφεται υπό τη βαριά σκιά της δεκαετούς Μεγάλης Υφεσης, που έχει ανεβάσει την ανεργία σε δυσθεώρητα ύψη.

Την εποχή του μεγάλου κυνηγητού του από τον φοβερό και τρομερό Μακάρθι, ο βίος του Αρθουρ Μίλερ συνδέεται με την ηθοποιό Μέριλιν Μονρόε (1926 - 1962). Αλλά δεν είχε έρθει ακόμη η ώρα να ενωθούν με τα δεσμά του γάμου, γεγονός που συνέβη στις 25 Ιούνη 1956.

Πυρετωδώς εργάζεται για να στήσει πάνω στο χαρτί το θεατρικό του «Δοκιμασία ή Οι μάγισσες του Σάλεμ», αυτό το ανηλεές κατηγορώ εναντίον του μακαρθισμού.

«Κάρφωναν πρώην συντρόφους τους ως κομμουνιστές»

Ομως, ας αφήσουμε τον ίδιο να μας μιλήσει για τα στάδια προετοιμασίας αυτού του παγκόσμιου έργου. Περιγράφει την προετοιμασία της αλγεινής ατμόσφαιρας, πριν από τη σύνταξη των «μαύρων» καταλόγων (από την αυτοβιογραφία του «Στη δίνη του χρόνου», μετάφραση Φώντας Κονδύλης, εκδόσεις «Καστανιώτης», 1988):

«(...) Φήμες για παράξενα παιχνίδια που παιζόντουσαν υπό την πίεση της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών άρχισαν να πλανώνται πάνω από την θεατρική κοινότητα. Δεν υπήρχαν ακόμα μαύρες λίστες στο θέατρο, μόνο και μόνο επειδή δεν υπήρχε μια μόνο ομάδα ισχυρών παραγωγών για να εκφοβιστούν - όπως είχε γίνει με τις εταιρείες που κυριαρχούσαν στο Χόλιγουντ - ώστε ν' αστυνομεύουν τους καλλιτέχνες τους.

(...) Εγιναν, όμως, κάποιες ''επιδρομές'' της στη Νέα Υόρκη κι άκουγε τώρα κανείς για καταθέσεις ατόμων ενώπιον της Επιτροπής - όψιμα ανανήψαντες, που κάρφωναν πρώην συντρόφους τους ως σκληροπυρηνικούς κομμουνιστές».

Μέσα σ' αυτήν την ατμόσφαιρα φόβου και τρόμου, όπου το κενό παίρνει το σχήμα χοάνης, η οποία καταπίνει την επιβίωση και στρεβλώνει την καθημερινότητα, ο προοδευτικός δραματουργός, σαν να ψυχανεμίζεται το θέμα του:

Ο Χιλιανός κομμουνιστής ποιητής Πάμπλο Νερούντα και ο Αμερικανός δραματουργός (δεξιά) σ' ένα βιβλιοπωλείο, στο Γκρίνουιτς Βίλατζ της Νέας Υόρκης (1966)

«Είχα μάθει για τις μάγισσες του Σάλεμ από τότε που διδασκόμουν το μάθημα της αμερικανικής ιστορίας του Μίσιγκαν. Το φαινόμενο είχε αποτυπωθεί στο μυαλό μου σαν μια από εκείνες τις ανεξήγητες μυθικές αλήθειες του απώτατου παρελθόντος, τότε που ο λαός σύσσωμος πίστευε ότι το πνεύμα μπορεί να εγκαταλείψει το κορμί, χειροπιαστά και φανερά (...) Εντελώς συμπτωματικά (;) έπεσε τότε στα χέρια μου ένα αντίτυπο από το βιβλίο της Μάριον Στάρκι "Ο Διάβολος στη Μασαχουσέτη"(...).

Η Επιτροπή ζητούσε από τον μάρτυρα ονόματα από το ΚΚ ΗΠΑ

Στην αρχή απέρριψα την ιδέα ενός θεατρικού έργου πάνω στο θέμα. Ο ορθολογισμός μου ήταν πολύ έντονος, πίστευα, για να μου επιτρέψει να συλλάβω πραγματικά αυτό το παράφορα παρανοϊκό ξέσπασμα.

Σιγά σιγά, όμως, (...) άρχισα να βλέπω μια ζωντανή συσχέτιση τόσο ανάμεσα σε μένα και το Σάλεμ όσο και ανάμεσα στο Σάλεμ και την Ουάσιγκτον - γιατί οι ανακρίσεις στην Ουάσιγκτον (...) είχαν κάτι το βαθιά και ομολογημένα τελετουργικό (...) Η Επιτροπή ήξερε προκαταβολικά τι ήθελε ν' αποσπάσει από τον μάρτυρα: Τα ονόματα των συντρόφων του στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Το FBI είχε προ πολλού διεισδύσει στο Κόμμα και οι χαφιέδες είχαν προ πολλού εντοπίσει ποιοι έπαιρναν μέρος στις διάφορες συναντήσεις».

Πνευματικό έγκλημα της υποταγής στον πολιτικό εχθρό

Τι κοινό έχουν οι δίκες των «μαγισσών» του Σάλεμ και οι ανακρινόμενοι μάρτυρες από την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών; Ας μας το πει ο ίδιος ο Αρθουρ Μίλερ από πρώτο χέρι:

«Ο κύριος στόχος των ανακρίσεων, όπως ακριβώς και στο Σάλεμ τον 17ο αιώνα, ήταν να κάνει ο κατηγορούμενος μια δημόσια ομολογία, να καταδικάσει τους συνεργούς του και τον κύριό του, τον Διάβολο, και να εγγυηθεί τη νέα καθαρή του πίστη, ακυρώνοντας ''αποτρόπαιους'' παλιούς όρκους.

Γκραβούρα εποχής, που απεικονίζει κατηγορούμενη (;) να κάνει μαγικά στη δίκη των μαγισσών του Σάλεμ

(...) Και στις δύο περιπτώσεις ο στόχος ήταν ο ίδιος: Μια πράξη μετάνοιας που τελείται όχι ιδιωτικά αλλά δημόσια και ανοιχτά. Ο δίκες του Σάλεμ βασίζονταν τελικά σε ισχυρότερα νομικά θεμέλια. Ο κατηγορούμενος, εφόσον ομολογούσε ότι είχε πάρε - δώσε με τον Εξαποδώ, είχε παραβιάσει ένα νόμο που καταδίκαζε την πρακτική της μαγείας, διαπράττοντας επομένως τόσο πολιτικό όσο και θρησκευτικό αδίκημα.

Στην περίπτωση, όμως, της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών, ο απολογούμενος δεν μπορούσε να κατηγορηθεί για μια τέτοια παραβίαση του νόμου, παρά μόνο για το πνευματικό έγκλημα της υποταγής στις επιθυμίες και στην ιδεολογία ενός πολιτικού εχθρού. Η εμφάνιση ενώπιον της Επιτροπής είχε συχνά ως μόνο αποτέλεσμα ένα κακό όνομα, που, όμως, αρκούσε για να καταστρέψει την καριέρα του».

Ημασταν ψάρια μέσα σε μια δεξαμενή με το βλέμμα ψηλά

Και η αποτίμηση της επαγγελματικής κατάστασής του, σε συνθήκες άκρατης πνευματικής και ιδεολογικής τρομοκρατίας. Εκ των υστέρων αποτιμά:

«(...) Ημασταν ψάρια μέσα σε μια δεξαμενή, με το βλέμμα ψηλά, περιμένοντας να μας ρίξουν τα ψίχουλα που μας κρατούσαν ζωντανούς. Το μόνο που μπορούσα να πω ήταν πως πίστευα ότι αυτό θα περνούσε και ότι έπρεπε να περάσει γιατί αλλιώς, αν αφηνόταν στην ανεμπόδιστη πορεία του, θα καταβρόχθιζε το πλαγκτόν που διατηρούσε τη συνοχή της χώρας. Ελεγα ότι δεν ήταν οι κομμουνιστές που μας γέμιζαν φόβο αλλά η άλλη πλευρά. Κάποια μέρα θα κατάτρωγε το νεύρο του έθνους, και τότε θα χύναμε μαύρο δάκρυ γι' αυτή την εποχή».

Η πρώτη σοβιετική έκδοση του θεατρικού «Ο θάνατος του εμποράκου» (1956)

ΥΓ: Οδός Αβύδου αριθμός μηδέν

Η πρώτη σοβιετική έκδοση του θεατρικού «Ο θάνατος του εμποράκου» (1956)

Γράφει ο
Βασίλης ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
 

Δημοσιογράφος, συγγραφέας, κριτικός βιβλίου