Απο Cogito ergo sum
Φυσικά, σε βοήθεια των επισκόπων έσπευσαν και επιφανείς θεολόγοι, οι οποίοι επηρέαζαν μεγάλες μάζες, κυρίως μέσω της παραεκκλησιαστικής οργάνωσης "Ζωή". Για παράδειγμα, ο πολύς Παναγιώτης Τρεμπέλας διέβλεπε "ιδεολογικόν διαποτισμόν των εργατών από σοσιαλιστικάς αντιλήψεις" και καλούσε την εκκλησία, ως "οργανισμόν προσηλυτιστικόν" να διαφυλάξει το ποίμνιό της από τον κομμουνιστικό κίνδυνο. Ο δε Γεράσιμος Κονιδάρης, πιο μαχητικός και απόλυτος, συνιστούσε στην εκκλησία να διεισδύσει με κάθε τρόπο στους εργατικούς και στους συνδικαλιστικούς χώρους (Δημήτρης Αρκάδας, Οι επαγγελματίες της θεολογικής σκέψης, διατριβή, Αθήνα, 2011).
Αύριο θα συνεχίσουμε με μερικά ακόμη όμορφα στιγμιότυπα.
-------------------------------------------
(*) Στο κείμενο, ο όρος εκκλησία δεν χρησιμοποιείται με το θεολογικό του περιεχόμενο (δηλαδή, η εκκλησία συνίσταται από τον κλήρο και τον λαό) αλλά έτσι όπως τον χρησιμοποιεί ο λαός, εννοώντας αυτούς που κάνουν το κουμάντο, δηλαδή τον υψηλόβαθμο κλήρο και τον θεσμό συνολικά.
Με αφορμή κάποια σχόλια που συνόδευσαν την κοινοποίηση του χτεσινού
κειμένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, λέω να επεκτείνω σήμερα την
κουβέντα ρίχνοντας μια ματιά στην όλη στάση της εκκλησίας (*) απέναντι
στην χούντα και τον φασισμό γενικά.
Πρώτα-πρώτα, να ξεκαθαρίσουμε ότι η άποψη πως η εκκλησία στηρίζει την εκάστοτε εξουσία (και, μάλιστα, όσο πιο απολυταρχική είναι αυτή η εξουσία τόσο περισσότερο την στηρίζει) είναι μάλλον ανακριβής. Και τούτο διότι η εκκλησία είναι η ίδια εξουσία, είναι η ίδια θεσμός με τις δικές του δομές. Συνεπώς, οι θέσεις της στα διάφορα ζητήματα δεν αποσκοπούν στην στήριξη τρίτων αλλά στην στήριξη του δικού της οικοδομήματος, άσχετα αν απ' αυτές τις θέσεις προκύπτουν παράπλευρα οφέλη για κάποιους τρίτους.
Υπ' αυτό το πρίσμα, εξηγείται απολύτως η σταθερή αντικομμουνιστική στάση της εκκλησίας από την εποχή
που επικράτησε η οκτωβριανή επανάσταση. Κραυγαλέο παράδειγμα ήταν ο
περιβόητος αρχιμανδρίτης Παντελεήμων Φωστίνης (μετέπειτα επίσκοπος
Καρυστίας και Σκύρου, κατόπιν Ενόπλων Δυνάμεων και, εν τέλει, Χίου,
Ψαρών και Οινουσσών), ο οποίος υπηρέτησε ως ιεροκήρυκας στο 34ο σύνταγμα
πεζικού κατά την εκστρατεία στην Κριμαία. Έμεινε παροιμιώδης ο τρόπος
με τον οποίο ο Φωστίνης εμψύχωνε τους έλληνες στρατιώτες κατά της
κομμουνιστικής απειλής. Μάλιστα δε, ο Φωστίνης φρόντισε να διασώσει τα
κατορθώματά του εκδίδοντας και σχετικό βιβλίο με τίτλο "Ο ελληνικός στρατός στη Ρωσσία".
Η στάση της εκκλησίας έγινε σαφής και κατά τις μεγάλες κινητοποιήσεις του 1925 (ξεσηκωμός θεσσαλών αγροτών κατά των μοναστηριακών περιουσιών, απεργίες σιδηροδρομικών και δημοσίων υπαλλήλων κλπ). Η ιερά σύνοδος διέβλεψε "κομμουνιστικό δάκτυλον" πίσω από αυτές τις κινητοποιήσεις και εξέδωσε εγκύκλιο για να καταγγείλει πως οι κομμουνιστές επιχειρούν να ξερριζώσουν από τους εργάτες την αγάπη προς την πατρίδα "υπό το πρόσχημα του διεθνισμού και της καταπαύσεως των πολέμων". Για να τεκμηριώσει δε την στάση της, δεν διστάζει να διατυπώσει την άποψή της ότι το αίτημα για ειρήνη είναι άτοπο επειδή "η ιδέα του γενικού αφοπλισμού δεν ωρίμασεν ακόμη" (Δημήτρης Μπαχάρας, Μελετώντας τις απαρχές του αντικομμουνισμού τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1920 στην Ελλάδα, εκδόσεις Μνήμων, 2008).
Κατά την ίδια έννοια, είναι απολύτως εξηγήσιμη η στάση της εκκλησίας απέναντι και στον Μεταξά αλλά και στα ολοκληρωτικά καθεστώτα που επικράτησαν στην Ευρώπη κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου. Όταν πέθανε ο Μεταξάς, για παράδειγμα, το περιοδικό Εκκλησία έγραψε ότι "το Έθνος ολόκληρον εθρήνησεν και η Εκκλησία εθλίβη μεγάλως δια την απώλειαν του πιστού αυτής τέκνου". Ο δε Μουσσολίνι υμνήθηκε επαρκώς από το ίδιο περιοδικό και το 1929 που κατάργησε το διαζύγιο και το 1933 που κυκλοφόρησε γραμματόσημο με την Αγία Γραφή.
Όσο για τον Χίτλερ, τύφλα νά 'χουν οι χρυσαυγήτες: "Μεταξύ των άρθρων του πολιτικού προγράμματος του νέου Αρχικαγκελαρίου υπάρχουν και τινα τα οποία, διά το οικουμενικόν τού χαρακτήρος των, προκαλούν, ιδίως σήμερον, αμέριστον την προσοχήν. Υπισχνείται λοιπόν ο γερμανός αρχηγός μιας μεγίστης μερίδος του γερμανικού λαού, ότι “θα αποκαταστήσωμεν την καθαριότηταν εις την οικογενειακήν και την δημοσίαν ζωήν”, “θα επαναδώσωμεν εις τον γερμανικόν λαόν την πίστιν προς τον Θεόν, την πατρίδα και την οικογένειαν” και “θα στηρίξωμεν πάλιν επί υγιών βάσεων την εκπαίδευσιν των παιδιών μας”. Τοιουτοτρόπως, ο προς ον απευθύνεται το πρόγραμμα εκλέκτωρ λαός ακούει σαφείς και καθαράς τας θέσεις των πολιτικών του ως προς τα θεμελιώδη ιδανικά της ατομικής και της κοινωνικής του ζωής. Και είναι καιρός -και υπάρχουν λόγοι- να ακούση, τέλος πάντων, μίαν φοράν ο ελληνικός λαός εκ στόματος των πολιτικών του επίσης καθαρά" (περιοδικό Εκκλησία, 18/2/1933).
Κι αν υπάρχει κάποιος που δεν κατάλαβε τα παραπάνω γενικόλογα, έρχεται να τα εκλαϊκεύσει ο επίσκοπος Μεσσηνίας (πρώην Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως) Πολύκαρπος Συνοδινός, στο ίδιο περιοδικό: "Από της καταστροφής εσώθησαν τα κράτη της Ιταλίας και τελευταίον της Γερμανίας διά της ανακηρύξεως δικτατοριών και περιορισμού της ελευθέρας ενεργείας των ανελευθέρων αθέων κομμουνιστών". Τόσο απλά.
Πρώτα-πρώτα, να ξεκαθαρίσουμε ότι η άποψη πως η εκκλησία στηρίζει την εκάστοτε εξουσία (και, μάλιστα, όσο πιο απολυταρχική είναι αυτή η εξουσία τόσο περισσότερο την στηρίζει) είναι μάλλον ανακριβής. Και τούτο διότι η εκκλησία είναι η ίδια εξουσία, είναι η ίδια θεσμός με τις δικές του δομές. Συνεπώς, οι θέσεις της στα διάφορα ζητήματα δεν αποσκοπούν στην στήριξη τρίτων αλλά στην στήριξη του δικού της οικοδομήματος, άσχετα αν απ' αυτές τις θέσεις προκύπτουν παράπλευρα οφέλη για κάποιους τρίτους.
Υπ' αυτό το πρίσμα, εξηγείται απολύτως η σταθερή αντικομμουνιστική στάση της εκκλησίας από την εποχή
που επικράτησε η οκτωβριανή επανάσταση. Κραυγαλέο παράδειγμα ήταν ο
περιβόητος αρχιμανδρίτης Παντελεήμων Φωστίνης (μετέπειτα επίσκοπος
Καρυστίας και Σκύρου, κατόπιν Ενόπλων Δυνάμεων και, εν τέλει, Χίου,
Ψαρών και Οινουσσών), ο οποίος υπηρέτησε ως ιεροκήρυκας στο 34ο σύνταγμα
πεζικού κατά την εκστρατεία στην Κριμαία. Έμεινε παροιμιώδης ο τρόπος
με τον οποίο ο Φωστίνης εμψύχωνε τους έλληνες στρατιώτες κατά της
κομμουνιστικής απειλής. Μάλιστα δε, ο Φωστίνης φρόντισε να διασώσει τα
κατορθώματά του εκδίδοντας και σχετικό βιβλίο με τίτλο "Ο ελληνικός στρατός στη Ρωσσία".Η στάση της εκκλησίας έγινε σαφής και κατά τις μεγάλες κινητοποιήσεις του 1925 (ξεσηκωμός θεσσαλών αγροτών κατά των μοναστηριακών περιουσιών, απεργίες σιδηροδρομικών και δημοσίων υπαλλήλων κλπ). Η ιερά σύνοδος διέβλεψε "κομμουνιστικό δάκτυλον" πίσω από αυτές τις κινητοποιήσεις και εξέδωσε εγκύκλιο για να καταγγείλει πως οι κομμουνιστές επιχειρούν να ξερριζώσουν από τους εργάτες την αγάπη προς την πατρίδα "υπό το πρόσχημα του διεθνισμού και της καταπαύσεως των πολέμων". Για να τεκμηριώσει δε την στάση της, δεν διστάζει να διατυπώσει την άποψή της ότι το αίτημα για ειρήνη είναι άτοπο επειδή "η ιδέα του γενικού αφοπλισμού δεν ωρίμασεν ακόμη" (Δημήτρης Μπαχάρας, Μελετώντας τις απαρχές του αντικομμουνισμού τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1920 στην Ελλάδα, εκδόσεις Μνήμων, 2008).
Κατά την ίδια έννοια, είναι απολύτως εξηγήσιμη η στάση της εκκλησίας απέναντι και στον Μεταξά αλλά και στα ολοκληρωτικά καθεστώτα που επικράτησαν στην Ευρώπη κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου. Όταν πέθανε ο Μεταξάς, για παράδειγμα, το περιοδικό Εκκλησία έγραψε ότι "το Έθνος ολόκληρον εθρήνησεν και η Εκκλησία εθλίβη μεγάλως δια την απώλειαν του πιστού αυτής τέκνου". Ο δε Μουσσολίνι υμνήθηκε επαρκώς από το ίδιο περιοδικό και το 1929 που κατάργησε το διαζύγιο και το 1933 που κυκλοφόρησε γραμματόσημο με την Αγία Γραφή.
Όσο για τον Χίτλερ, τύφλα νά 'χουν οι χρυσαυγήτες: "Μεταξύ των άρθρων του πολιτικού προγράμματος του νέου Αρχικαγκελαρίου υπάρχουν και τινα τα οποία, διά το οικουμενικόν τού χαρακτήρος των, προκαλούν, ιδίως σήμερον, αμέριστον την προσοχήν. Υπισχνείται λοιπόν ο γερμανός αρχηγός μιας μεγίστης μερίδος του γερμανικού λαού, ότι “θα αποκαταστήσωμεν την καθαριότηταν εις την οικογενειακήν και την δημοσίαν ζωήν”, “θα επαναδώσωμεν εις τον γερμανικόν λαόν την πίστιν προς τον Θεόν, την πατρίδα και την οικογένειαν” και “θα στηρίξωμεν πάλιν επί υγιών βάσεων την εκπαίδευσιν των παιδιών μας”. Τοιουτοτρόπως, ο προς ον απευθύνεται το πρόγραμμα εκλέκτωρ λαός ακούει σαφείς και καθαράς τας θέσεις των πολιτικών του ως προς τα θεμελιώδη ιδανικά της ατομικής και της κοινωνικής του ζωής. Και είναι καιρός -και υπάρχουν λόγοι- να ακούση, τέλος πάντων, μίαν φοράν ο ελληνικός λαός εκ στόματος των πολιτικών του επίσης καθαρά" (περιοδικό Εκκλησία, 18/2/1933).
Κι αν υπάρχει κάποιος που δεν κατάλαβε τα παραπάνω γενικόλογα, έρχεται να τα εκλαϊκεύσει ο επίσκοπος Μεσσηνίας (πρώην Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως) Πολύκαρπος Συνοδινός, στο ίδιο περιοδικό: "Από της καταστροφής εσώθησαν τα κράτη της Ιταλίας και τελευταίον της Γερμανίας διά της ανακηρύξεως δικτατοριών και περιορισμού της ελευθέρας ενεργείας των ανελευθέρων αθέων κομμουνιστών". Τόσο απλά.
 |
| Ο επίσκοπος Κυδωνίας και Αποκορώνου (Χανίων) Αγαθάγγελος Ξηρουχάκης χαιρετά ναζιστικά, δίπλα στον δωσίλογο διοικητή Κρήτης Ιωάννη Πασσαδάκη και τον γερμανό στρατιωτικό διοικητή Κρήτης στρατηγό Μπρούνο Μπρόυερ. |
Φυσικά, σε βοήθεια των επισκόπων έσπευσαν και επιφανείς θεολόγοι, οι οποίοι επηρέαζαν μεγάλες μάζες, κυρίως μέσω της παραεκκλησιαστικής οργάνωσης "Ζωή". Για παράδειγμα, ο πολύς Παναγιώτης Τρεμπέλας διέβλεπε "ιδεολογικόν διαποτισμόν των εργατών από σοσιαλιστικάς αντιλήψεις" και καλούσε την εκκλησία, ως "οργανισμόν προσηλυτιστικόν" να διαφυλάξει το ποίμνιό της από τον κομμουνιστικό κίνδυνο. Ο δε Γεράσιμος Κονιδάρης, πιο μαχητικός και απόλυτος, συνιστούσε στην εκκλησία να διεισδύσει με κάθε τρόπο στους εργατικούς και στους συνδικαλιστικούς χώρους (Δημήτρης Αρκάδας, Οι επαγγελματίες της θεολογικής σκέψης, διατριβή, Αθήνα, 2011).
Αύριο θα συνεχίσουμε με μερικά ακόμη όμορφα στιγμιότυπα.
-------------------------------------------
(*) Στο κείμενο, ο όρος εκκλησία δεν χρησιμοποιείται με το θεολογικό του περιεχόμενο (δηλαδή, η εκκλησία συνίσταται από τον κλήρο και τον λαό) αλλά έτσι όπως τον χρησιμοποιεί ο λαός, εννοώντας αυτούς που κάνουν το κουμάντο, δηλαδή τον υψηλόβαθμο κλήρο και τον θεσμό συνολικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου