ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΡΗΓΑΣ *

 

ΒΟΛΙΒΙΑ
Δολοφονία υπουργού από απεργούς;

 

Στη Βολιβία υπάρχουν δύο κάστες μεταλλωρύχων.Διαφέρουν μεταξύ τους σχεδόν όσο ο εργοδότης με τον μισθωτό εργάτη…

Ο αναπληρωτής υπουργός της Βολιβίας, Ροδόλφο Ιλάνες, απήχθη από «απεργούς» των μεταλλωρυχείων της χώρας από τους οποίους ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου. Το πτώμα του ανακαλύφθηκε τελικά την Παρασκευή τυλιγμένο σε μία κουβέρτα ενώ αιτία θανάτου ήταν ο ξυλοδαρμός που προκάλεσε εγκεφαλική αιμορραγία. Ο υπουργός, σύμφωνα με την αναμετάδοση των media στην Ελλάδα, σκοτώθηκε από ‘απεργούς’ και ο λόγος εμφανίστηκε να είναι η πρόθεση της κυβέρνησης να εθνικοποιήσει τα μεταλλεία της Βολιβίας. Οι απεργοί, υποτίθεται, ήθελαν να μην τους απαγορεύεται να δουλεύουν σε ιδιωτικές εταιρίες.

Η είδηση εξαρχής φαίνεται να μην βγάζει νόημα, αφού ποτέ δεν έχουμε ακούσει ότι εργάτες κάνουν απεργία για να μην εθνικοποιηθεί κάποια βιομηχανία. Αυτή είναι εμπειρία που έχουμε από παρόμοιες κινητοποιήσεις και μάλιστα στην Λατινική Αμερική.

Ψάχνοντας λίγο περισσότερο το ζήτημα ανακαλύπτουμε κάτι άλλο. Οι εργασιακές σχέσεις στην Βολιβία είναι εξαιρετικά διαφορετικές από αυτές που συναντούμε στην Ελλάδα ή οπουδήποτε αλλού στον κόσμο.

Οι μεταλλωρύχοι της Βολιβίας

Το Cerro rico ένα από τα βουνά όπου γίνεται η εξόρυξη – κοντά στο Potosi της Βολιβίας. Η σύνθεση των δύο εικόνων είναι από την ιστοσελίδα nacla.org.

Σε προηγούμενες δεκαετίες η Βολιβία είχε το πιο δυναμικό κίνημα μεταλλωρύχων σε ολόκληρο τον κόσμο. Την δεκαετία του ‘50 τα ορυχεία εθνικοποιήθηκαν, στην συνέχεια όμως –κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘80– οι τιμές των μετάλλων καταποντίστηκαν και τα κρατικά μεταλλεία απέλυσαν περί τους 20.000-25.000 εργάτες. Στην δεκαετία του ’90, και με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που εφαρμόστηκαν, τα άλλοτε πανίσχυρα σωματεία των μεταλλωρύχων διαλύθηκαν. Συγκροτήθηκαν λοιπόν συνεταιρισμοί με σκοπό να εκμεταλλευτούν τις ανοιχτές φλέβες μετάλλων που υπήρχαν στα μεταλλεία και στη συνέχεια η κυβέρνηση τους έδωσε άδεια για εξόρυξη. Έτσι, η εξόρυξη συνεχίστηκε, με σχετικά πρωτόγονα μέσα, και το μέταλλο πουλιόταν  σε εξευτελιστικές τιμές. Τα πράγματα έφτασαν στην σημερινή κατάσταση, όπου η συντριπτική πλειονότητα των μεταλλωρύχων (οι 115 χιλιάδες από τις 131) να εργάζεται για τους συνεταιρισμούς. Βέβαια η αποδοτικότητά τους είναι περίπου στο μισό αυτής των κρατικών ορυχείων και στο ένα τέταρτο αυτής των ιδιωτικών.

Στοιχεία για τους εργάτες των συνεταιρισμών. 114920 το 2013, δηλαδή 88% από το σύνολο   των εργατών (130.932)*.

Από τότε μέχρι σήμερα όμως συνέβη αυτό που ήταν λογικό να συμβεί. Οι συνεταιρισμοί μετατράπηκαν σε ένα είδος επιχειρήσεων, αφού οι παλαιοί συνέταιροι δημιούργησαν μία δομή εξουσίας και οι εργάτες που συμμετείχαν εκ νέου στο σύστημα δεν γίνονταν συνέταιροι αλλά αμείβονταν με ψίχουλα. Στην ουσία κάθε συνέταιρος είχε ένα καθιερωμένο τμήμα στο ορυχείο και προσλάμβανε εργάτες, συνήθως πρώην αγρότες, τους οποίους πλήρωνε με ένα χαμηλό ημερομίσθιο. Συν τοις άλλοις, σήμερα το 75% των εργατών δεν έχει ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, το περιβάλλον μολύνεται από την πρωτόγονη εξόρυξη και οι συνθήκες ασφαλείας δεν τηρούνται. Στην ουσία δημιουργήθηκαν δύο κάστες μεταλλωρύχων που διαφέρουν μεταξύ τους σχεδόν όσο ο εργοδότης με τον μισθωτό εργάτη. 

Είναι σαφές ότι οι συνεταιριστές δεν είναι businessmen, όπως τους έχουμε στο μυαλό μας στην Ευρώπη, αλλά σίγουρα δεν πρόκειται για απεργούς όπως εμφανίζονται στα ελληνικά media.

Ο ρόλος της κυβέρνησης

Εικόνα από ορυχείο στη Βολιβία

Από την άλλη μεριά η κυβέρνηση, υποτίθεται, ότι θέλει να εθνικοποιήσει τα μεταλλεία. Η κατάσταση όμως δεν είναι καθόλου έτσι, διότι στην ουσία η κυβέρνηση προσπαθεί απλώς να βάλει περιορισμούς στις ιδιωτικές τακτικές των συνεταιρισμών και να τους εντάξει κάτω από την επίβλεψη της παλαιάς συνομοσπονδίας εργαζομένων. Εδώ και κάποια χρόνια η κυβέρνηση Μοράλες αναγνώρισε το ιδιότυπο καθεστώς των συνεταιρισμών και συνέχισε να τους αφήνει ανενόχλητους σε ζητήματα φορολογίας ή σε εργασιακά δικαιώματα. Με τον νόμο που ψηφίστηκε δεν αλλάζει σχεδόν τίποτα σε αυτούς τους τομείς, αλλά εισάγεται ένας βασικός περιορισμός και αυτός είναι ότι δεν αφήνει τους συνεταιρισμούς ελεύθερους να υπογράφουν συμβόλαια εκμετάλλευσης με ιδιωτικές εταιρίες. Αντ’ αυτού τους υποχρεώνει να υπογράφουν συμβόλαια, όπου θα συμμετέχει και θα εγκρίνει το δημόσιο και θα μπορούν να συμμετέχουν και οι ιδιωτικές εταιρίες.

Οι συνεταιρισμοί αντιδρούν διότι θεωρούν ότι μετά από δεκαετίες ύπαρξης σε πολύ αντίξοες συνθήκες, τώρα που οι τιμές είναι υψηλές, η κυβέρνηση επιδιώκει να επανεθνικοποιήσει τον τομέα των ορυχείων.

Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι τα μέλη των συνεταιρισμών δεν είναι ακριβώς απεργοί αφού, υπό μία έννοια, είναι οι ίδιοι εργοδότες. Από την άλλη, η κυβέρνηση στην ουσία περνά τον νόμο αυτό προσπαθώντας να αποφύγει την μεταβίβαση των ορυχείων στις ιδιωτικές εταιρίες, αλλά την ίδια στιγμή, να διατηρήσει τα προνόμια των συνεταιρισμών, έτσι ώστε να μην αποξενωθεί από την εκλογική της βάση (οι συνεταιρισμοί ήταν βασικοί υποστηρικτές του Μοράλες). Σε αυτές τις συνθήκες έγιναν και οι οδομαχίες που κόστισαν την ζωή σε 4 μεταλλωρύχους και στην συνέχεια έγινε το λιντσάρισμα του υπουργού της κυβέρνησης.

Συνεταιρισμοί εν μέσω καπιταλισμού

Οι συνθήκες εξόρυξης στους συνεταιρισμούς

Το αληθινά ενδιαφέρον σε αυτήν την αρκετά ασυνήθιστη ιστορία είναι η φύση των συνεταιρισμών. Οι συνεταιρισμοί ξεπήδησαν μέσα από ένα
πολύ ισχυρό αριστερό κίνημα και, σε μία πολύ δύσκολη εποχή για τον κλάδο, ανέλαβαν σε συνθήκες καπιταλισμού να συνεχίσουν να εργάζονται στον τομέα τους. Με την πάροδο των ετών όμως και κατά την εμφάνιση της δυνατότητας του κέρδους, εμφανίζεται το φαινόμενο να αναπτύσσουν χαρακτηριστικά κερδοσκοπίας και λογικής εκμετάλλευσης των άλλων εργατών. Οι συνεταιρισμοί απέκτησαν μία στρατιωτική οργάνωση και δημιούργησαν μία κάστα μέσα στην εργατική τάξη της χώρας που θέλει να διατηρήσει τα προνόμιά της πάση θυσία. 

Με έναν περίεργο τρόπο, εμφανίζεται μπροστά μας ένας προκαπιταλιστικός σχηματισμός οργάνωσης της εργασίας. Οι συνεταιριστές δεν συνδικαλίζονται αλλά, απλώς, περιφρουρούν τα προνόμιά τους. Το κράτος και οι ιδιωτικές εταιρίες στα άλλα ορυχεία προσφέρουν τα μέσα παραγωγής που κάνουν δυνατή την εξόρυξη σε υψηλούς παραγωγικούς ρυθμούς. Στα ορυχεία όμως των συνεταιριστών η εξόρυξη γίνεται στις μεριές που είναι δυνατόν αυτή να γίνει με πρωτόγονα μέσα. Στην ουσία, αυτό που έχουν να προτάξουν είναι τα προνόμιά τους και η ατσαλένια τους οργάνωση που τους κάνει πανίσχυρη εκλογική μάζα.

*Ο πίνακας είναι από άρθρο της ιστοσελίδας paginasiete.bo  – Στο κείμενο αξιοποιήθηκαν στοιχεία από άρθρα των ιστοσελίδων nacla.org και clas.berkeley.edu

Ο Σταμάτης Ρήγας είναι ιστορικός.