Για την Ανώτατη Εκπαίδευση στη Σοβιετική Ενωση

Ξένοι φοιτητές στο πανεπιστήμιο «Πατρίς Λουμούμπα» της Μόσχας

Παρουσιάζουμε σήμερα αποσπάσματα από τη διάλεξη που έδωσε ο Μ. Α. Προκοφίεφ, αναπληρωτής υπουργός Ανώτατης και Ειδικής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης¹ της ΕΣΣΔ, στο Διεθνές Φοιτητικό Σεμινάριο για την Ανώτατη Εκπαίδευση στην ΕΣΣΔ, το οποίο πραγματοποιήθηκε το Σεπτέμβρη του 1959 στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας.

 Στο κείμενο βλέπουμε να αναπτύσσεται η λογική που διέπει την Ανώτατη Εκπαίδευση στη Σοβιετική Ενωση, ενώ αναδεικνύονται και ουσιώδεις διαφορές με τα αστικά πανεπιστήμια.

Τα βασικά επιτεύγματα των σοβιετικών ανώτατων σχολών

 

Η ανάπτυξη της Ανώτατης Εκπαίδευσης στη Σοβιετική Ενωση συγκεντρώνει μεγάλη προσοχή. Στη χώρα μας, οι ανώτερες σχολές θεωρούνται κοινωνικά αναγκαίοι οργανισμοί, οι οποίοι καλούνται να εκπαιδεύσουν ειδικούς, μελλοντικούς οργανωτές και ηγέτες στη βιομηχανία, την επιστήμη, τον πολιτισμό και την εκπαίδευση. Το γεγονός ότι η εκπαίδευση έφτασε στις πλατιές μάζες του λαού αποτέλεσε ένα βασικό στοιχείο της πολιτιστικής επανάστασης που συντελέστηκε στη χώρα μετά την εγκαθίδρυση του σοβιετικού κράτους.
(...) Οι ανώτερες σχολές συνδέονται στενά με την εθνική οικονομία και σε αυτές αντανακλώνται οι διεργασίες που συντελούνται σε αυτή. (...) Οι ανώτερες σχολές έπρεπε να λάβουν υπόψη τις προοπτικές ανάπτυξης της επιστήμης, της εκπαίδευσης, των υπηρεσιών δημόσιας υγείας και του πολιτισμού, αυξάνοντας αντίστοιχα την εκπαίδευση προσωπικού.


Τα νούμερα που ακολουθούν δίνουν μια ιδέα της επέκτασης στην Ανώτατη Εκπαίδευση: το 1914 υπήρχαν 127 χιλ. φοιτητές στην τσαρική Ρωσία, το 1940 ο αριθμός τους στην ΕΣΣΔ είχε αυξηθεί σε 812 χιλ., το 1951 σε 1,247 εκατ. και το 1959 σε 2,15 εκατ. (...)

Ενόσω αυξάνεται ο αριθμός των ειδικών που εκπαιδεύονται, πρέπει διαρκώς να έχουμε κατά νου τη βελτίωση της ποιότητας της Ανώτατης Εκπαίδευσης. (...)
Εχουμε οργανώσει το σύστημά μας έτσι ώστε να συνδυάζεται η γνώση σε φαινομενικά μακρινά πεδία, όπως η φιλολογία και τα μαθηματικά, όταν ένας γλωσσολόγος σπουδάζει γλωσσικά ζητήματα προκειμένου να δουλέψει στη συνέχεια σε «μεταφραστικές μηχανές», ή τα οικονομικά και τα μαθηματικά για επικείμενη δουλειά σε υπηρεσίες οικονομικών υπολογισμών όπου χρησιμοποιούνται ηλεκτρονικές συσκευές κ.λπ.

Το σοβιετικό πανεπιστήμιο, ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα νέου τύπου

 

(...) Το σύστημα των ανώτατων σχολών λαμβάνει από το κράτος καθετί απαραίτητο για την ανάπτυξή του. Το κράτος σηκώνει όλο το κόστος, από την οικοδόμηση νέων κτιρίων, τον εξοπλισμό τους, τα έξοδα διαβίωσης των φοιτητών, μέχρι πολλά άλλα έξοδα, κατευθύνοντας ένα μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού σε αυτή την κατεύθυνση. (...)

Οι κρατικές δαπάνες για την εκπαίδευση αυξάνουν με σταθερό ρυθμό: (...) Το 1959 είναι 4,2 φορές μεγαλύτερες από το 1940 και 1,7 φορές πάνω από το 1950.

Πέραν των άμεσων δαπανών για την εκπαίδευση, το κράτος μεριμνά και με άλλους τρόπους. Κρατικά εργοστάσια, επιστημονικοί οργανισμοί και ινστιτούτα δίνουν στους φοιτητές τη δυνατότητα να εξοικειωθούν σε βάθος με την τεχνολογία της παραγωγής και συμβάλλουν στην απόκτηση πρακτικών ικανοτήτων. (...) Το κράτος παρέχει εκτάσεις για πειραματικούς αγρο-βιολογικούς σταθμούς και πειραματικά αγροκτήματα, καθώς και σχέδια για την κατασκευή κτιρίων και άλλων υποδομών.

Σε ένα σοσιαλιστικό κράτος, το πανεπιστήμιο υπηρετεί την κοινωνία και απολαμβάνει την υποστήριξή της - σε αυτό ακριβώς έγκειται η δύναμή του. (...)

Κάθε πανεπιστήμιο συνδέεται με χιλιάδες νήματα με την κοινωνία, με το κράτος. Είναι και το ίδιο ένα προϊόν της κοινωνίας. Η ιδέα της αυτονομίας του πανεπιστημίου αποτελεί μια αφαίρεση, παρότι συχνά περιβάλλεται με το μανδύα φανταχτερών εκφράσεων.

Τα γεγονότα με επιμονή καταδεικνύουν ότι κάθε πανεπιστήμιο διαπλάθει και εκπαιδεύει ένα νέο ειδικό σύμφωνα με τις επιθυμίες της τάξης που έχει την εξουσία, έναν ειδικό που θα υπηρετεί πιστά αυτή την τάξη.

Μερικοί ξένοι συνάδελφοι θεωρούν ότι ένα σύστημα στο οποίο το κράτος συντηρεί τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα μπορεί να οδηγήσει σε άρνηση του ενεργητικού ρόλου του πανεπιστημίου στην κοινωνία, καθώς αναπόφευκτα αυτό θα πρέπει να είναι προσκολλημένο στην «κρατική» ιδεολογία. Υπάρχει ένας υγιής πυρήνας σε αυτή την άποψη, που έχει να κάνει ακριβώς με την αναγνώριση της επιρροής του κράτους στα πανεπιστήμια. Πράγματι, ένα κράτος θα ασκήσει την επιρροή του σε κάθε περίπτωση, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για ένα κρατικό, ιδιωτικό, θρησκευτικό ή οποιουδήποτε άλλου είδους πανεπιστήμιο. Ο Λένιν, μιλώντας στο πρώτο Πανρωσικό Συνέδριο για την Εκπαίδευση, σημείωσε πολύ σωστά: «Ενα σχολείο έξω από τη ζωή, έξω από την πολιτική, δεν είναι παρά ψέμα και υποκρισία».

Αυτό που έχει σημασία δεν είναι το αν το κράτος επηρεάζει το πανεπιστήμιο ή όχι, αλλά σε ποια κατεύθυνση το επηρεάζει. Το σοβιετικό κράτος συγκεντρώνει τις προσπάθειές του για τη μέγιστη βελτίωση της ευημερίας του λαού, την ανάπτυξη της επιστήμης και των τεχνών, την εκπαίδευση της νέας γενιάς μέσα από την εργασία, στο πνεύμα του σεβασμού για όλα τα έθνη. (...)

Πώς διασφαλίζεται ο δεσμός των ανώτερων σχολών με τη ζωή της κοινωνίας

 

Οι δεσμοί των ανώτερων σχολών με τη ζωή, με την πρακτική εργασία, είναι πολλαπλοί και εμποτίζουν όλες τις δραστηριότητές τους. Η διδασκαλία γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε οι φοιτητές να μαθαίνουν τα τελευταία επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, να κατακτούν τις πρακτικές μεθόδους διεύθυνσης της παραγωγικής διαδικασίας, να συγκεντρώνουν ικανότητες, να αναπτύσσουν κριτική στάση απέναντι στα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας και να αναζητούν νέες ανακαλύψεις.

(...) Ολοι οι τελειόφοιτοι πάνε για πρακτική άσκηση για ένα μεγάλο διάστημα, έως και ένα έτος, σε κάποια βιομηχανική ή αγροτική μονάδα, επιστημονικό ίδρυμα ή σχολείο, ανάλογα με την ειδικότητά τους. (...) Κατά τη διάρκεια της πρακτικής άσκησης, οι φοιτητές αμείβονται με την προβλεπόμενη αμοιβή για όποιον εργάζεται σε αντίστοιχο πόστο κι έχουν την πλήρη ευθύνη για τη δουλειά που τους ανατίθεται.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι σπουδές ολοκληρώνονται με την υπεράσπιση της διπλωματικής εργασίας ενώπιον της σχετικής κρατικής επιτροπής. Καταβάλλεται προσπάθεια ώστε τα θέματα των διπλωματικών εργασιών να σχετίζονται με τις ανάγκες της εθνικής οικονομίας. Στις σχολές αρχιτεκτονικής και πολιτικών μηχανικών αναλαμβάνουν σχέδια για κτίρια και εγκαταστάσεις που πρόκειται να οικοδομηθούν, στις σχολές μηχανολόγων αναλαμβάνουν το σχεδιασμό εργαλείων και μηχανημάτων που πρόκειται να κατασκευαστούν, στις σχολές φυσικών και ανθρωπιστικών επιστημών τη μελέτη προβλημάτων που σχετίζονται με την πρόοδο της σύγχρονης επιστήμης. (...)

Ο σχεδιασμός για εργατικό δυναμικό υψηλής ειδίκευσης είναι κομβικό στοιχείο του εθνικού οικονομικού σχεδίου. (...) Κάποιοι ξένοι συνάδελφοι αναρωτιούνται πώς γίνεται να σχεδιάζεται η εκπαίδευση ειδικών σε διαφορετικά πεδία. Οι συνάδελφοι αυτοί παραγνωρίζουν τη σχεδιασμένη φύση της κοινωνίας μας. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, πόσα νοσοκομεία, πολυκλινικές και άλλες υποδομές υγείας θα υπάρχουν σε πέντε, έξι, επτά χρόνια από σήμερα. Το επταετές σχέδιο για τις δημόσιες υποδομές υγείας, για παράδειγμα, προβλέπει 25 δισ. ρούβλια για νέα νοσοκομεία και πολυκλινικές, κάτι που θα μας επιτρέψει να αυξήσουμε 2,5 φορές τον αριθμό των κλινών σε σχέση με την προηγούμενη επταετία. Γνωρίζοντας αυτό, δεν είναι δύσκολο να υπολογίσουμε πόσους νέους γιατρούς θα χρειαστούμε.

Η χώρα μας σχεδιάζει πόσα νέα εργοστάσια, τι δυναμικότητας και πού πρόκειται να φτιαχτούν στη χημική ή άλλες βιομηχανίες.

Το εθνικό οικονομικό σχέδιο για τα έτη 1959-1965 προβλέπει, για παράδειγμα, την παραγωγή περίπου 200 χιλ. μηχανημάτων για την κοπή μετάλλου, 65-70 εκατ. τόνων ακατέργαστου σιδήρου (αύξηση της τάξης του 64-77%) και 86-91 εκατ. τόνων ατσαλιού. Η συνολική παραγωγή της χημικής βιομηχανίας την περίοδο 1959-1965 θα τριπλασιαστεί σε σχέση με την προηγούμενη επταετία. Στη βάση αυτών των δεδομένων, μπορούμε να καθορίσουμε τον αριθμό των ειδικών που χρειαζόμαστε. Θα πρέπει, επίσης, να λάβουμε υπόψη την αποχώρηση εργαζομένων από τις μονάδες, εξαιτίας συνταξιοδότησης ή για άλλους λόγους.

Η χώρα μας σχεδιάζει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα για την ανάπτυξη του σχολικού συστήματος. Αυτό το σχέδιο ορίζει και τις απαιτήσεις για την εκπαίδευση εκπαιδευτικών.

Αποδεικνύεται ότι, εφόσον η εθνική οικονομία, ο πολιτισμός, η εκπαίδευση και η δημόσια υγεία σχεδιάζονται, τότε μπορούμε να σχεδιάσουμε κατάλληλα και την εκπαίδευση ειδικών για αυτούς τους τομείς.

Μερικοί συνάδελφοι από καπιταλιστικές χώρες ανησυχούν μήπως έτσι περιορίζεται το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Είναι σωστό, ρωτούν, αν, ας πούμε, 15 χιλ. νέοι θέλουν να σπουδάσουν νομική, να δέχεστε μόλις 8 χιλ.; Απαντάμε σε αυτή την ερώτηση με μια άλλη: Είναι σωστό να αποφοιτούν από τα πανεπιστήμια χιλιάδες δικηγόροι που δεν θα μπορούν να δουλέψουν στο αντικείμενό τους; Δεν υπάρχουν πολλές τέτοιες τραγικές περιπτώσεις στις καπιταλιστικές χώρες; Δεν είναι πιο δημοκρατικό να πεις σε ένα νέο ότι είναι προτιμότερο να στραφεί σε μια άλλη ειδικότητα, παρά να σπουδάσει και να είναι «πλεονάζον» δυναμικό; (...)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

1. Το Λαϊκό Επιτροπάτο Ανώτατης και Ειδικής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην ΕΣΣΔ ήταν αρμόδιο για τα ζητήματα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, καθώς και των ανώτερων τεχνικών, μη πανεπιστημιακών σχολών. Το συγκεκριμένο «υπουργείο» είχε, δηλαδή, την ευθύνη για όλες τις μορφές επαγγελματικής εκπαίδευσης μετά την ολοκλήρωση του υποχρεωτικού σχολείου στην ΕΣΣΔ.

Ριζοσπάστης