16-09-2019
Η «Ρωγμή», είναι έτοιμη να τοποθετηθεί στη Γυάρο. Ο γλύπτης Αντώνης
Μυρωδιάς, μιλάει για τη φυσιογνωμία και τους συμβολισμούς του μνημείου,
την επιλογή των υλικών, και καταθέτει την άποψή του για την διαδικασία
που ακολούθησε το ΚΚΕ για τη φιλοτέχνηση των μνημείων σε Μακρόνησο και
Γυάρο.
Πριν λίγο καιρό είχαμε παρουσιάσει από την Κατιούσα
τη διαδικασία κατασκευής του μνημείου που θα τοποθετηθεί από το ΚΚΕ στο
μαρτυρικό νησί της Γυάρου, ενώ παράλληλα προχωράνε οι διαδικασίες για
την τοποθέτηση από το Κόμμα και ενός άλλου μνημείου, στη Μακρόνησο. Και
τα δυο μνημεία ολοκληρώθηκαν με εθελοντική εργασία και με τη συνδρομή
των μελών και των φίλων του ΚΚΕ, και πολλών ανθρώπων που έδειξαν θέληση
να βοηθήσουν ανεξάρτητα από ιδεολογική τοποθέτηση, και θα τοποθετηθούν
ως ελάχιστος φόρος τιμής σ’ αυτούς που εξορίστηκαν, φυλακίστηκαν,
βασανίστηκαν ή άφησαν τη ζωή τους στα δυο αυτά κολαστήρια.
Οι διαδικασίες που είχαν σταματήσει λόγω της καθυστέρησης της έγκρισης της τοποθέτησης των δυο μνημείων από πλευράς του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ), μπήκαν στην τελική ευθεία, αφού ξεπεράστηκαν τα εμπόδια.
Το έργο που θα τοποθετηθεί στη Γυάρο φέρει την ονομασία «Ρωγμή», το φιλοτέχνησε ο γλύπτης Αντώνης Μυρωδιάς, και αναδείχτηκε μετά από πανελλήνιο καλλιτεχνικό διαγωνισμό, που είχε προκηρύξει η ΚΕ του ΚΚΕ. Οι εργασίες της λαμαρινοκατασκευής πραγματοποιήθηκαν στο μηχανουργείο «Αφοί Παπαδάκη», το ίδιο μηχανουργείο που πρόσφερε τα υλικά και την εργασία κατασκευής, του μεταλλικού τμήματος του μνημείου του ΔΣΕ στη Θεοτόκο Ιωαννίνων, στο Γράμμο.
Ο γλύπτης Αντώνης Μυρωδιάς συζήτησε με τον Ριζοσπάστη τη φυσιογνωμία του μνημείου, τους συμβολισμούς του, την επιλογή των υλικών, το τι αποκόμισε από τη συμμετοχή του στο Διαγωνισμό, καθώς και ποια είναι η άποψή του για την όλη διαδικασία που ακολούθησε το Κόμμα για τη φιλοτέχνηση των μνημείων σε Μακρόνησο και Γυάρο.
Παραθέτουμε ολόκληρη την ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση και στη συνέχεια την περιγραφή και λειτουργία του μνημείου με τα λόγια του δημιουργού του:
Οι διαδικασίες που είχαν σταματήσει λόγω της καθυστέρησης της έγκρισης της τοποθέτησης των δυο μνημείων από πλευράς του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ), μπήκαν στην τελική ευθεία, αφού ξεπεράστηκαν τα εμπόδια.
Το έργο που θα τοποθετηθεί στη Γυάρο φέρει την ονομασία «Ρωγμή», το φιλοτέχνησε ο γλύπτης Αντώνης Μυρωδιάς, και αναδείχτηκε μετά από πανελλήνιο καλλιτεχνικό διαγωνισμό, που είχε προκηρύξει η ΚΕ του ΚΚΕ. Οι εργασίες της λαμαρινοκατασκευής πραγματοποιήθηκαν στο μηχανουργείο «Αφοί Παπαδάκη», το ίδιο μηχανουργείο που πρόσφερε τα υλικά και την εργασία κατασκευής, του μεταλλικού τμήματος του μνημείου του ΔΣΕ στη Θεοτόκο Ιωαννίνων, στο Γράμμο.
Ο γλύπτης Αντώνης Μυρωδιάς συζήτησε με τον Ριζοσπάστη τη φυσιογνωμία του μνημείου, τους συμβολισμούς του, την επιλογή των υλικών, το τι αποκόμισε από τη συμμετοχή του στο Διαγωνισμό, καθώς και ποια είναι η άποψή του για την όλη διαδικασία που ακολούθησε το Κόμμα για τη φιλοτέχνηση των μνημείων σε Μακρόνησο και Γυάρο.
Παραθέτουμε ολόκληρη την ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση και στη συνέχεια την περιγραφή και λειτουργία του μνημείου με τα λόγια του δημιουργού του:
Ξεκινώντας τη συζήτηση ο Α. Μυρωδιάς ξεχωρίζει τους λόγους που καθιστούν τον Διαγωνισμό ιδιαίτερα ξεχωριστό.
«Κατ΄αρχήν, είναι τιμή για εμένα, που “συναγωνίστηκα” με συναδέλφους, που κάποιοι από αυτούς συγκαταλέγονται στους καλύτερους γλύπτες της Ελλάδας. Και λέω “συναγωνίστηκα”, γιατί σε αυτόν τον Διαγωνισμό, που προκήρυξε το Κομμουνιστικό Κόμμα, δεν υπήρχε η έννοια του ανταγωνισμού. Αντίθετα, σε όλες τις φάσεις ήταν “παρούσα” η συναδελφική αλληλεγγύη. Σε αυτό βοήθησαν και οι ίδιοι οι όροι του Διαγωνισμού, που στέκονταν κυρίως στο επίπεδο προσφοράς από μεριάς του καλλιτέχνη.
«Ρωγμή», το μνημείο του ΚΚΕ στη Γυάρο – Από τις εργασίες κατασκευής
Αν θες, ακόμα και το ίδιο το σκεπτικό της απόφασης της Επιτροπής. Δεν επέλεξε το καλύτερο έργο, αλλά αυτό που έκρινε ως καταλληλότερο για τη θέση. Μάλιστα, όσον αφορά τουλάχιστον το μνημείο της Γυάρου, με συγκίνησε ιδιαίτερα ότι δεν έπαιξαν ρόλο το κόστος, οι δυσκολίες εγκατάστασης, οι τεχνικές δυσκολίες κ.λπ.».
Και συνεχίζει, «ενώ θα μπορούσε – και ήταν εύλογο – να πραγματοποιηθεί ένας κλειστός διαγωνισμός, εντούτοις το Κόμμα επέλεξε να προκηρύξει πανελλήνιο, ανοιχτό καλλιτεχνικό διαγωνισμό, που μπορούσε να συμμετάσχει ο καθένας. Ολες οι διαδικασίες που ακολουθήθηκαν ήταν πολύ ανοιχτές και έντιμες.
Η ίδια η βοήθεια που δόθηκε σε όσους ενδιαφέρονταν να συμμετάσχουν: Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αλλά και η συνάντηση παρουσίασης των ιστορικών δεδομένων και άλλων σχετικών στοιχείων, ώστε να αποκτήσουμε όσο γίνεται περισσότερες πληροφορίες για τους δύο τόπους.
Ακόμα και η απόφαση να εκτεθούν όλες οι μακέτες στο χώρο της Σχολής Καλών Τεχνών ήταν πολύ ενδιαφέρουσα. Με αυτόν τον τρόπο και η ίδια η Επιτροπή έβαλε τον εαυτό της σε δοκιμασία. Αφησε τον κόσμο, και δη τους ειδικούς, τον καλλιτεχνικό κόσμο, δηλαδή, αφού ήταν σε άμεση σχέση με τη Σχολή, να δει και να κρίνει πια και την απόφαση της Επιτροπής. Ολη αυτή η διαδικασία είχε απήχηση στον καλλιτεχνικό κόσμο».
«Ρωγμή», το μνημείο του ΚΚΕ στη Γυάρο – Ο γλύπτης Αντώνης Μυρωδιάς επί το έργον
Το μνημείο να συμβάλλει στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης
Η Γυάρος λειτούργησε συνολικά 21 χρόνια (1947 – 1952 και 1955 – 1961 ως τόπος φυλακής και την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας ως τόπος εξορίας). Αυτό ήταν και εν μέρει το γεγονός που τον κέντρισε για να δημιουργήσει έργο γι’ αυτό το νησί. «Λειτούργησε μακρόχρονα και ήταν χαρακτηρισμένος ως τόπος εξόντωσης», σημειώνει.
Ομως, υπήρχε και ένας ακόμα λόγος. «Θεωρώ ότι έχει τον κίνδυνο να απαλειφθεί από την ιστορική μνήμη. Είναι ο τόπος που υποφέρει από τη συστηματική, τα τελευταία χρόνια, προσπάθεια αλλοίωσης, παραγραφής της Ιστορίας. Μετά τη μεταπολίτευση χρησιμοποιήθηκε ως πεδίο βολής του Ναυτικού. Αν και στη συνέχεια χαρακτηρίστηκε τόπος ιστορικής μνήμης, δεν έχουν πάψει κατά καιρούς να εμφανίζονται σχέδια για εμπορική, οικονομική εκμετάλλευση του νησιού. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια, με πρόσχημα περιβαλλοντικούς και οικολογικούς λόγους, η πρόσβαση στο νησί γίνεται ακόμα πιο δύσκολη».
Για τον Α. Μυρωδιά η φιλοτέχνηση μνημείου στη Γυάρο αποτελεί και καλλιτεχνική πρόκληση. Μας λέει χαρακτηριστικά: «Ο δημιουργός απεμπολεί κάθε είδους φιλαρέσκεια, μιας και η επισκεψιμότητα στο νησί είναι πολύ μικρή, αφού είναι απομακρυσμένο από κατοικημένες ακτές, δυσπρόσιτο τον περισσότερο καιρό λόγω των καιρικών συνθηκών».
«Ρωγμή», το μνημείο του ΚΚΕ στη Γυάρο – Το μνημείο παραλήφθηκε από τον χώρο που κατασκευάστηκε και δρομολογείται πλέον η τοποθέτησή του
Μια διαρκής υπόμνηση
Ζητάμε από τον Α. Μυρωδιά να μας πει τι είναι αυτό που ξεχωρίζει από αυτήν τη δουλειά.«Το θεωρώ και μια ευκαιρία για μένα, μια ευκαιρία που μου έδωσε το Κόμμα, να φτιάξω ένα έργο σημαντικό, εμβληματικό, που να ανανεώνει και λίγο το λεξιλόγιο της μνημειακής και στρατευμένης τέχνης.
Οι άνθρωποι με τους οποίους συνεργάστηκα ήταν εξαιρετικοί, τόσο η διάθεσή τους, όσο και η αμέριστη βοήθειά τους σε όλη την πορεία υλοποίησης του έργου. Μπορεί να έχει τη δική μου υπογραφή, αλλά υπάρχει ομάδα». Σε αυτό το σημείο ο Α. Μυρωδιάς θέλει να εκφράσει ιδιαίτερα τις ευχαριστίες του στον Δήμο Βασίβαγλη και σε όλους τους εργαζόμενους στο μηχανουργείο των αδερφών Παπαδάκη, που συνέβαλαν στο να ολοκληρωθεί το γλυπτό.
Για τον δημιουργό το πιο σημαντικό είναι «η πρωτοβουλία του Κόμματος να φτιάξει έργο προς τιμήν των ανθρώπων του. Ετσι μνημονεύεται κάθε προσωπικότητα, κάθε πράξη, κάθε θυσία και με αυτόν τον τρόπο δεν πάνε χαμένες. Είναι μια διαρκής υπόμνηση…
Είναι πολύ τολμηρό, γιατί δεν υπάρχει άλλος φορέας, θεσμός ή οργανισμός, να αναλαμβάνει τέτοιας κλίμακας μνημεία, εικαστικά έργα. Είναι μια ακόμα συνεισφορά του ΚΚΕ στο πεδίο του Πολιτισμού. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί κανένας άλλος, ακόμα και πιο εντεταλμένοι για τον Πολιτισμό, δεν κάνει τίποτα εδώ και αρκετές δεκαετίες».
«Ρωγμή»: Η μακέτα του μνημείου του ΚΚΕ που θα τοποθετηθεί στη Γυάρο
«Ρωγμή»
Περιγραφή και λειτουργία του Μνημείου με τα λόγια του δημιουργού του
Με αφαιρετικό τρόπο και με καίρια χρήση των υλικών η σύνθεση έχει ως
βασικό στόχο τη συμμετοχή του επισκέπτη σε αυτό και τη συναισθηματική
του φόρτιση.Εχουμε έναν πυρήνα. Δύο κολόνες, οι οποίες είναι
κατασκευασμένες από COR – TEN, ένα είδος χάλυβα, που παρότι είναι πάρα
πολύ ανθεκτικός και έχει αντοχή στις καιρικές συνθήκες, παίρνει πολύ
γρήγορα το χρώμα της σκουριάς.
Αυτό με εξυπηρέτησε πρώτα απ’ όλα πρακτικά. Αν δεις τη Γυάρο, είναι ένα νησί που στέκει το κτίριο της φυλακής. Ενα τούβλινο και ζοφερό κτίριο με πέτρα και σκουριασμένο μέταλλο. Ακόμα και στο νεκροταφείο της Γυάρου, οι σταυροί είναι σιδερένιοι και έχουν διαβρωθεί. Εχουν λιώσει ουσιαστικά. Το κεντρικό υλικό της σύνθεσης λοιπόν είναι ο χάλυβας, που βοηθά να δέσει το Μνημείο, να μην έρχεται σε αντίθεση με το χώρο.
Με βοήθησε όμως και να αναδείξω τους συμβολισμούς που ήθελα. Ο χάλυβας έχει υπάρξει αντικείμενο του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων για δύο σχεδόν αιώνες. Αξιοποιώντας τον, λοιπόν, στην κατασκευή του μνημείου επιδιώκω μια ευθεία αναφορά στο καπιταλιστικό σύστημα και την εξέλιξή του μέχρι τη σημερινή εποχή. Τα σημάδια της διάβρωσης στο σώμα του είναι εμφανή. Σκουριάζει, εκφράζει το παλαιό, το πεπερασμένο.
Στις δύο κολόνες είναι καρφωμένα ανοξείδωτα πρίσματα, τα οποία συμβολίζουν το καινούριο. Μια ιδεολογία, η οποία είναι αναλλοίωτη. Μια ιδεολογία που κάποια στιγμή θα δημιουργήσει τη ρωγμή και θα ανατρέψει το προηγούμενο οικοδόμημα.
Τα πρίσματα είναι εικοσιένα, όσα και τα χρόνια λειτουργίας του κολαστηρίου της Γυάρου. Εμμεση αναφορά στους κρατούμενους, τους εξόριστους που υπέφεραν, βασανίστηκαν ή έχασαν ακόμα και τη ζωή τους παραμένοντας όμως αμετακίνητοι από τις ιδέες τους.
Γύρω από τον πυρήνα υπάρχει ένας περίβολος, με ανοίγματα που επιτρέπουν στον επισκέπτη να μπει μέσα. Δημιουργείται ένας υποτυπώδης λαβύρινθος, που βοηθά να παρατείνει ο επισκέπτης την παραμονή του στο εσωτερικό του μνημείου, ώστε να έχει τη δυνατότητα περισυλλογής. Εσωτερικά είναι πετρόχτιστος, που αφενός υπενθυμίζει το καθημερινό μαρτύριο των κρατουμένων με τους εκβραχισμούς, τη μεταφορά της πέτρας και την κατασκευή των κτισμάτων, και αφετέρου έχει στόχο να δημιουργεί ένταση στον επισκέπτη, να τον υποβάλλει στο αφιλόξενο περιβάλλον της φυλακής. Τα δύο ανοίγματα μεταξύ των κάθετων κεντρικών μεταλλικών στοιχείων επιτρέπουν την είσοδο στον πυρήνα της σύνθεσης που προβάλλει ψηλά τον ανοιχτό ουρανό. Ενα σημείο ανάτασης, απελευθέρωσης.
Εξω από το πετρόχτιστο υπάρχει πάλι μεταλλική κατασκευή. Εκεί, αναγράφονται τα ονόματα των νεκρών της Γυάρου, αλλά και των ανθρώπων που πέθαναν κατά τη μεταφορά στη Σύρο, προκειμένου να αποφευχθεί η καταγραφή θανάτων στο νησί. Στις άλλες πλάκες αναγράφονται το θέμα του μνημείου, το λογότυπο των 100 χρόνων του ΚΚΕ και απόσπασμα από τη μαρτυρία του Γ. Κατσαντώνη, κρατούμενου στη Γυάρο.
Αυτό με εξυπηρέτησε πρώτα απ’ όλα πρακτικά. Αν δεις τη Γυάρο, είναι ένα νησί που στέκει το κτίριο της φυλακής. Ενα τούβλινο και ζοφερό κτίριο με πέτρα και σκουριασμένο μέταλλο. Ακόμα και στο νεκροταφείο της Γυάρου, οι σταυροί είναι σιδερένιοι και έχουν διαβρωθεί. Εχουν λιώσει ουσιαστικά. Το κεντρικό υλικό της σύνθεσης λοιπόν είναι ο χάλυβας, που βοηθά να δέσει το Μνημείο, να μην έρχεται σε αντίθεση με το χώρο.
Με βοήθησε όμως και να αναδείξω τους συμβολισμούς που ήθελα. Ο χάλυβας έχει υπάρξει αντικείμενο του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων για δύο σχεδόν αιώνες. Αξιοποιώντας τον, λοιπόν, στην κατασκευή του μνημείου επιδιώκω μια ευθεία αναφορά στο καπιταλιστικό σύστημα και την εξέλιξή του μέχρι τη σημερινή εποχή. Τα σημάδια της διάβρωσης στο σώμα του είναι εμφανή. Σκουριάζει, εκφράζει το παλαιό, το πεπερασμένο.
Στις δύο κολόνες είναι καρφωμένα ανοξείδωτα πρίσματα, τα οποία συμβολίζουν το καινούριο. Μια ιδεολογία, η οποία είναι αναλλοίωτη. Μια ιδεολογία που κάποια στιγμή θα δημιουργήσει τη ρωγμή και θα ανατρέψει το προηγούμενο οικοδόμημα.
Τα πρίσματα είναι εικοσιένα, όσα και τα χρόνια λειτουργίας του κολαστηρίου της Γυάρου. Εμμεση αναφορά στους κρατούμενους, τους εξόριστους που υπέφεραν, βασανίστηκαν ή έχασαν ακόμα και τη ζωή τους παραμένοντας όμως αμετακίνητοι από τις ιδέες τους.
Γύρω από τον πυρήνα υπάρχει ένας περίβολος, με ανοίγματα που επιτρέπουν στον επισκέπτη να μπει μέσα. Δημιουργείται ένας υποτυπώδης λαβύρινθος, που βοηθά να παρατείνει ο επισκέπτης την παραμονή του στο εσωτερικό του μνημείου, ώστε να έχει τη δυνατότητα περισυλλογής. Εσωτερικά είναι πετρόχτιστος, που αφενός υπενθυμίζει το καθημερινό μαρτύριο των κρατουμένων με τους εκβραχισμούς, τη μεταφορά της πέτρας και την κατασκευή των κτισμάτων, και αφετέρου έχει στόχο να δημιουργεί ένταση στον επισκέπτη, να τον υποβάλλει στο αφιλόξενο περιβάλλον της φυλακής. Τα δύο ανοίγματα μεταξύ των κάθετων κεντρικών μεταλλικών στοιχείων επιτρέπουν την είσοδο στον πυρήνα της σύνθεσης που προβάλλει ψηλά τον ανοιχτό ουρανό. Ενα σημείο ανάτασης, απελευθέρωσης.
Εξω από το πετρόχτιστο υπάρχει πάλι μεταλλική κατασκευή. Εκεί, αναγράφονται τα ονόματα των νεκρών της Γυάρου, αλλά και των ανθρώπων που πέθαναν κατά τη μεταφορά στη Σύρο, προκειμένου να αποφευχθεί η καταγραφή θανάτων στο νησί. Στις άλλες πλάκες αναγράφονται το θέμα του μνημείου, το λογότυπο των 100 χρόνων του ΚΚΕ και απόσπασμα από τη μαρτυρία του Γ. Κατσαντώνη, κρατούμενου στη Γυάρο.
Δύο χιλιάδες εφτακόσιες μέρες σ’ αυτό το νησί του διαβόλου, εννιά μίλια ανατολικά απ’ τη Σύρο, άγονο, άνυδρο με μόνους κάτοικους τους αρουραίους, τους σκορπιούς και τα γαϊδουράγκαθα, να σε δέρνει μερόνυχτα εκείνος ο δαιμονισμένος άνεμος, να σε τυφλώνει η αντάρα του αγριεμένου πελάγου και να μην βλέπεις καΐκι για παρηγοριά μέρες πολλές, σκασμένος από τη δίψα, νηστικός και άρρωστος χωρίς γιατρό και περίθαλψη καμιά και από πάνω να λυσσομανάει ο βούρδουλας – τα μπαμπού – του Γλάστρα, φορτωμένος πέτρες και βράχια ολημέρα στην ανηφόρα προς το «Ιστίμπεη», να σπαρταράς κρεμασμένος στη «Συκιά» για «παραδειγματισμό»…
Μαρτυρία του Γιάννη Κατσαντώνη, κρατούμενου στη Γυάρο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου