Το αυθόρμητο, το συνειδητό και η εκτίμηση της στιγμής (με αφορμή τον Δεκέμβριο του 2008)

Το αυθόρμητο, το συνειδητό και η εκτίμηση της στιγμής (με αφορμή τον Δεκέμβριο του 2008) – του Γεράσιμου Χολέβα

 

9 χρόνια από τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου

 

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΧΟΛΕΒΑΣ

  

 «Ένας μπάτσος σκότωσε έναν πιτσιρικά στα Εξάρχεια. Ακόμα δεν είναι γνωστό πώς έγινε». Η πρώτη είδηση, η πρώτη πληροφορία. 9 χρόνια πριν. 

   Η συνέχεια γνωστή. Δολοφονία από σφαίρα αστυνομικού στα Εξάρχεια. Νεκρός ο μαθητής Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος. Ακολούθησε οργή, σκέψη και πολλές αντιδράσεις.  

   Τα «πώς» και τα «γιατί» της δολοφονίας Γρηγορόπουλου, σε επίπεδο γεγονότων, έχουν απαντηθεί, αλλά η συζήτηση για τον Δεκέμβριο του 2008 δεν έχει κλείσει. 

Μια «επιστημονική» επίκληση

   Η «ανάλυση» για τον «κακό» αστυνομικό σε μια «καλή» αστυνομία δεν υπάρχει.  Η αστυνομία διαπαιδαγωγείται από το κράτος, είναι ένας μηχανισμός – θεσμός, που αποτελεί συνέχεια του κράτους. 

   Ο Λένιν εξηγούσε πως η ανάγκη ειδικών σχηματισμών από ένοπλα τμήματα (αστυνομία, μόνιμος στρατός) δεν προέκυψε από το γεγονός ότι η κοινωνική ζωή έγινε πιο περίπλοκη ή διαφοροποιήθηκαν οι λειτουργίες της. Θεωρούσε πως αυτή

 «η επίκληση φαίνεται «επιστημονική» και αποκοιμίζει περίφημα τον μικροαστό, συσκοτίζοντας το κύριο και βασικό: τη διάσπαση της κοινωνίας σε ασυμφιλίωτες εχθρικές τάξεις» (B.I. Λένιν, Κράτος κι Επανάσταση, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, σ.16).

   Υπάρχουν κάποιοι «ευέξαπτοι» και «ανισόρροποι» αστυνομικοί που «αμύνονται» πιο εύκολα από τους υπόλοιπους;… Εύκολη εξήγηση. Από την άλλη ποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει πως οι δυνάμεις καταστολής εκπαιδεύονται, για να σκοτώνουν, με την πρώτη ευκαιρία; Το θέμα δεν είναι προσωπικό. Δεν μιλάμε για τον κάθε αστυνομικό, αλλά για την εκπαίδευση της αστυνομίας και τη διαπαιδαγώγηση της. Πώς αισθάνεται (πώς τον κάνουν να αισθάνονται) όταν κυκλοφορεί για να ασκήσει τα καθήκοντα του; Έχει απλά μια μικροεξουσία, που ο καθένας τη διαχειρίζεται ανάλογα με το χαρακτήρα του; Μια ακόμα εύκολη διαπίστωση.

   Στην Ελλάδα (και όχι μόνο) υπάρχουν κάτι «ανεπίσημες» ευθύνες, αρμοδιότητες κι εξουσίες, που προκύπτουν από την διαπαιδαγώγηση των δυνάμεων καταστολής. Αυτές συνοψίζονται σε μια φράση: «Είμαι εκπρόσωπος του κράτους»!  Από εκεί και πέρα αρχίζουν πολλά. Τα πιο «απλά» είναι ο εκφοβισμός πολιτών, χωρίς κάποιο σημαντικό λόγο, και οι μικροτσαμπουκάδες. 

   Υπάρχει, όμως, και συνέχεια: Αυταρχικές συμπεριφορές σε αδύναμες ομάδες της κοινωνίας, είτε, για παράδειγμα, διότι είναι μετανάστες, είτε γιατί ζούνε στο δρόμο. Βία σε διαδηλώσεις, χρήση χημικών και  καταστολή με κάθε τρόπο. Είναι και οι περιπτώσεις με τους ασφαλίτες που (με αποδείξεις) έχουν δημιουργήσει επεισόδια, σε συγκεντρώσεις, με διάφορους τρόπους και διάφορα «πρόσωπα». Είναι κι άλλα πολλά… 

   Είναι κι εκείνη η απορία: Γιατί πάντα η αστυνομία, οι δυνάμεις καταστολής ασκούν την εξουσία τους είτε σε απροστάτευτες ομάδες πολιτών, είτε σε συγκεντρώσεις και ποτέ στους ισχυρούς της οργανωμένης μας κοινωνίας;…

   Αλήθεια, έχετε δει ποτέ να συμπεριφέρεται άσχημα κανένας αστυνομικός σε εφοπλιστή ή βιομήχανο; Μάλλον όχι…

 Στους δρόμους

   Μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου έγιναν πολλά. Διαδηλώσεις, αλλά και πολλών μορφών αντιδράσεις. Πολλοί παρακολουθήσαμε από κοντά τα γεγονότα της περιόδου. Στη δολοφονία του Γρηγορόπουλου αντέδρασε μια νεολαία που (κάποιοι) τη χαρακτήριζαν «βολεμένη» και «άβουλη». Αυτοί ήταν οι γενικοί χαρακτηρισμοί που τους «πέταγαν» έτσι, στη νεολαία, χωρίς διαχωρισμό. Λες και η νεολαία ήταν ένα πράγμα, λες και δεν ζούσε σε άλλες συνθήκες ο ένας νέος και σε άλλες ο δεύτερος, λες και δεν είχαν διαφορετικές κοινωνικές και προσωπικές εμπειρίες, λες και δεν υπήρχαν ταξικές διαφορές στο μεγάλωμα ενός παιδιού. 

  Η Ελλάδα του 2008 δεν ήταν η Ελλάδα του 2017, αλλά δεν ζούσαμε και με «χρυσά κουτάλια», όπως θέλουν κάποιοι να παρουσιάσουν. Και φτώχεια υπήρχε και ανεργία, και αφαίρεση δικαιωμάτων και εργασιακές σχέσεις με δουλεμπορικά χαρακτηριστικά, ιδιαίτερα για τους νεότερους εργαζόμενους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι κυβερνήσεις τότε, η «ελεύθερη αγορά» φρόντιζαν (και φροντίζουν) πάντα για όλα αυτά. Είναι εκείνη η λεξούλα που κάποιοι δεν μπορούσαν και δεν μπορούν να την ακούνε, όταν χρησιμοποιείται για να περιγράψει την κοινωνία που ζούμε: Καπιταλισμός.

  Οι αντιδραστικοί κύκλοι της κοινωνίας  και οι πολιτικοί εκφραστές τους (στα αστικά κόμματα και στα ΜΜΕ) προσπαθούσαν, από τη μια, να «κατανοήσουν» τους νέους και, από την άλλη, συνέχιζαν να δυσφημούν κάθε μορφή αγώνα, ιδιαίτερα εκείνων των αγώνων που αμφισβητούσαν το ίδιο το σύστημα.  

  Δεν μπορούσαν, οι «καημένοι», να καταλάβουν πως τη νεολαία δεν την καταπίεζε η εφηβεία της, αλλά η κοινωνία που ζούσε! Δεν μπορούσαν, οι «καημένοι», να καταλάβουν, πώς ξεπήδησε η αγωνία και η διεκδίκηση για το αύριο, για το μέλλον. Παράλληλα με όλα αυτά τα …προβλήματα άκουγες κι εκείνη την απορία: Τι δουλειά  έχετε εσείς, εκεί, στις διαδηλώσεις της νεολαίας; Εσείς είστε εργαζόμενοι! 

  Εκείνη την περίοδο άνοιξε, όμως, και μια άλλη συζήτηση. Κάποιοι (ορισμένοι και από τους παραπάνω, για τους δικούς τους λόγους) ανακάλυψαν «νέα κινήματα». Η οποιαδήποτε σύνδεση των διαδηλώσεων, για τη δολοφονία του Γρηγορόπουλου, με άλλα αιτήματα  (π.χ εργασιακά κ.α) χαρακτηριζόταν κάπως …περίεργη. Κι όμως, τότε, διαδήλωσαν μαζί με τους μαθητές και τους φοιτητές και οι γονείς τους, οι εργαζόμενοι και οι άνεργοι. 

  Αναμφίβολα, εκείνη την περίοδο, έδρασαν οι «γνωστοί – άγνωστοι» μηχανισμοί. Ας μη σπεύσουν κάποιοι να μας πούνε πως δεν είναι «μηχανισμός του κράτους» ένας πιτσιρικάς που, τότε, στις διαδηλώσεις, άσκησε βία, πάνω στην οργή του. Το γνωρίζουμε. Αυτό μπορεί να ερμηνευθεί σε μια τέτοιου είδους κοινωνική αναταραχή. Για άλλο λέμε: Μιλάμε για τη σύνδεση των διαδηλώσεων, με την «κουκούλα». Αυτή η σύνδεση ήταν βολική, για το σύστημα. Λέμε για τους …άλλους, που προσπάθησαν να καπελώσουν τον αγώνα των μαθητών, των φοιτητών και των εργαζομένων, καταστρέφοντας και καίγοντας με …άνεση. Λέμε για εκείνα το περίεργο πλιάτσικο, σε μαγαζιά.  Ένα πλιάτσικο που μετά το πήραν (τους το φόρτωσαν) όλο στις πλάτες τους φτωχοί μετανάστες…

Αυθόρμητο και συνειδητό

   Μια άλλη συζήτηση, σχετική με την προηγούμενη, που εξελίχθηκε, τότε, ήταν για το αυθόρμητο και το συνειδητό. Ο Λένιν έγραφε πως  

«…το «αυθόρμητο στοιχείο» δεν αποτελεί στην ουσία τίποτε άλλο παρά εμβρυακή μορφή του συνειδητού» (B.I.Λένιν, Τι να κάνουμε;, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, σ.38). 

  Ο Δεκέμβρης του 2008 χαρακτηρίστηκε έντονα από το αυθόρμητο της αντίδρασης. Είναι προφανές πως το αυθόρμητο δεν προέκυψε από το πουθενά. Η δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου κινητοποίησε μια σειρά αντανακλαστικά των νέων, για την ίδια τους τη ζωή και το μέλλον. Το ίδιο έγινε και σε γονείς, δηλαδή εργαζόμενους και ανέργους.

   Κάποιοι, τότε, προσπάθησαν να μιλήσουν γενικόλογα για μια «νεανική υπερβολή», χωρίς άλλα χαρακτηριστικά. Αυτοί κυρίως ήταν εκπρόσωποι του κατεστημένου. Επιδίωξαν να συνδυάσουν, μάλιστα, την οικονομική κατάσταση της οικογένειας του Γρηγορόπουλου, για να μιλήσουν για «αγώνες των βολεμένων παιδιών των βορείων προαστίων». Η συνέχεια δεν τους δικαίωσε. Υπήρχαν και ορισμένες άλλες αντιδράσεις, που θα τις αφήσουμε ασχολίαστες (τι δουλειά είχε ο μικρός στα Εξάρχεια κ.α).

  Ήταν, όμως, και κάτι άλλοι, που σήμερα συμμετέχουν στο κυβερνητικό κόμμα, τον ΣΥΡΙΖΑ. Μιλάμε, συγκεκριμένα, για εκείνους που, χωρίς να το κρύβουν, θεωρούν ξεπερασμένο το ρόλο της εργατικής τάξης, στην Ιστορία. Είναι εκείνοι που είχαν ως πολιτικό σύνθημα το «οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη». Τα κέρδη, όμως, να  παραμένουν!.. Δεν μπορούσαν με τίποτα να διανοηθούν πως οι ταξικοί αγώνες είναι αυτοί που θα ριζοσπαστικοποιήσουν την κοινωνία, η ταξική πάλη είναι αυτή που λέει πάντα την τελευταία λέξη. Μια σπίθα, άλλωστε, είναι γνωστό πως δεν φτάνει…

Γράψαμε νωρίτερα πως ο Λένιν σημείωνε πως «το «αυθόρμητο στοιχείο» δεν αποτελεί στην ουσία τίποτε άλλο παρά εμβρυακή μορφή του συνειδητού».  Για να προσθέσει αμέσως:

«Ακόμη και οι πρωτόγονοι ξεσηκωμοί εκφράζανε ως ένα βαθμό το ξύπνημα της συνείδησης: Οι εργάτες έχαναν την προαιώνια πίστη τους στο απαρασάλευτο του καθεστώτος, που τους συνέθλιβε, άρχιζαν… δεν θα έλεγα να καταλαβαίνουν, μα να νιώθουν την ανάγκη της συλλογικής αντίστασης και να εγκαταλείπουν αποφασιστικά τη δουλική υποταγή στους προϊσταμένους τους. Ωστόσο, όλα αυτά ήταν πολύ περισσότερο ξεσπάσματα απόγνωσης κι εκδίκησης παρά αγώνας» (B.I.Λένιν, Τι να κάνουμε;, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, σ.38).

Ο Δεκέμβρης του 2008 άφησε πίσω του πολλά συμπεράσματα. Ήταν αγώνας και μάλιστα σημαντικός. Από εκεί και πέρα, όμως, δεν μπορούμε να μην παραδεχθούμε πως είχε και στοιχεία «ξεσπάσματος». Δεν πέρασε σε μια επόμενη φάση. Σε αυτό έπαιξαν ρόλο πολλοί και πολλά. Πρώτα απ’ όλα το ίδιο το κράτος, το ίδιο το σύστημα (με όλους τους μηχανισμούς του) ήθελε οι διαδηλώσεις του Δεκεμβρίου του 2008 να παραμείνουν «ξέσπασμα». Λογικό (για τις επιδιώξεις του συστήματος). 

Η εκτίμηση της στιγμής

Για κάθε αγώνα η συζήτηση και τα συμπεράσματα δεν σταματούν. Σε αυτό το σημείο θεωρούμε χρήσιμο να σημειώσουμε πως στο «αυθόρμητο στοιχείο», υπάρχουν αντιθέσεις, συνθέσεις και πισωγυρίσματα. Τίποτα δεν είναι προδιαγεγραμμένο.  Είναι μεγάλη υπόθεση το «αυθόρμητο στοιχείο» να μην παραμείνει  «εμβρυακή μορφή του συνειδητού», αλλά να μετατραπεί σε συνειδητό. Είναι υπόθεση σύνθετη, που αφορά πολλαπλές κοινωνικές διεργασίες και αντιδράσεις.  

Η εκτίμηση της στιγμής (όπως την περιγράφει ο Λένιν τον Απρίλιο του 1918 στα «Γράμματα για την τακτική» και συγκεκριμένα στην αρχή του πρώτου γράμματος  για την «εκτίμηση της στιγμής») , άλλωστε, παίζει πάντα το δικό της ρόλο. Αφορά και τους κομμουνιστές και τις αστικές και οπορτουνιστικές δυνάμεις, σε κάθε πολιτική στιγμή. Όλοι τη λαμβάνουν υπόψη τους, επιτυχημένα ή όχι, κάθε φορά. 

Αφορά τους κομμουνιστές, σε κάθε αγώνα, για την εξέλιξη του, για κάθε επόμενο βήμα.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην πρώτη του μορφή στις 6 Δεκεμβρίου 2015 στον «Ημεροδρόμο»