Θανάσης Γκαϊφύλλιας. Η «Ατέλειωτη Εκδρομή» ενός «Αγύριστου κεφαλιού»

 

Επιτέλους, ένα απόγευμα μετά από χρόνια, ξανασυναντηθήκαμε στην Κομοτηνή. Ο Γκαϊφύλλιας από το Σουφλί του Εβρου, αυτός ο ξεχωριστός καλλιτέχνης και πολύτιμος φίλος, ο τραγουδιστής, ο συνθέτης, ο στιχουργός, ο συγγραφέας, ο εκδότης, μου χάρισε μια μεγάλη αγκαλιά και μια ενδιαφέρουσα κουβέντα. Ανθρωπος μαχητικός, ασυμβίβαστος, έντιμος, δίκαιος και βαθιά καλλιεργημένος. Χαμογελαστός και πράος, στην πρώτη εντύπωση, αλλά και μόνιμα ριψοκίνδυνος, γοητευτικά καυστικός, σίγουρα δυναμικός έως και θυελλώδης. «Πολιτικό ραψωδό» τον έλεγε η Οριάννα Φαλάτσι.

• Δεκαπέντε χρόνια πάλεψε και τελικά το κατάφερε να «ζωντανέψει», έπειτα από αιώνες, το μοναδικό σωζόμενο αρχαίο Θέατρο Μαρώνειας της Θράκης.
• Ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας μελοποίησε και ερμήνευσε σημαντικούς ποιητές και στιχουργούς, όπως Κ. Καρυωτάκη, Μιχ. Κατσαρό, Γ. Δροσίνη, Γ. Σουρή, Γ. Ρίτσο, Κ. Βάρναλη, Μ. Γκανά, Ν. Χικμέτ, Τζ. Ρούμι, Μ. Ελευθερίου κ.ά.
• Στη μουσική πορεία του συνεργάστηκε με τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της γενιάς του (ανάμεσά τους ο Ξυλούρης, ο Ζωγράφος, η Σαμίου, η Δημητριάδη, η Κωχ, ο Καλογιάννης) και έχει σφραγίσει με τις μουσικές και την ιδιαίτερη ερμηνεία του τραγούδια όπως η «Εκδρομή» σε ποίηση Μ. Ελευθερίου, η «Πρέβεζα» του Καρυωτάκη κ.ά.
• Κάποτε τον χειμώνα του 1968, όταν υπηρετούσε στο τάγμα ανεπιθύμητων «Παύλος Μελάς» των Σερρών, τόλμησε να τραγουδήσει μπροστά στον χουντικό Ζαγοριανάκο (αυτόν του «Αποφασίζομεν και διατάσσομεν») το «Βιετνάμ γιε-γιε» του Σαββόπουλου.
• Το 2008 ανέβασε σε μορφή λαϊκού ορατορίου το ποιητικό έργο του Οδυσσέα Ελύτη «Ο Ηλιος ο Ηλιάτορας» σε Κομοτηνή, Αλεξανδρούπολη και Σαμοθράκη.
• Εχει κάνει καταπληκτικές μουσικές εκπομπές στην ΕΡΑ Κομοτηνής και έχει γράψει μουσική και τραγούδια για θεατρικά έργα που ανέβασε το ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής.
• Στα τριάντα του και μέσα στη μεγάλη επιτυχία, ο τραγουδοποιός επιστρέφει στην Κομοτηνή, για να συνεχίσει τη ζωή του όπως την ήθελε. Ανοίγει ένα δισκοπωλείο, το περίφημο «Κύτταρο», έναν πολύ ιδιαίτερο χώρο, που γίνεται το σαλόνι του, η έδρα των εκδόσεών του, αλλά και μια σημαντική κοιτίδα πολιτισμού για όλη την περιοχή της Θράκης.

Από αριστερά: Γιάννης Σπάθας, Γιώργος Τρανταλίδης, Αντώνης Τουρκογιώργης, Παντελής Δεληγιαννίδης, Θανάσης Γκαϊφύλλιας και κάτω ο Παύλος Σιδηρόπουλος, Κύτταρο, 1971-1972...

Μια δημιουργική τροχιά 26 χρόνων, που όπως λέει: «Αξιζε τον κόπο».

****

«Τα τραγούδια τα υπερασπίζεσαι με τον τρόπο που ζεις»

- Ξαναβλέποντάς σε, βρήκα πάλι εκείνο το ατίθασο αγόρι που αγαπήσαμε στην εφηβεία μας και δεν μας πρόδωσε ποτέ. Αλήθεια, πώς το συντηρείς μέσα σου;

- Μέχρι την Τρίτη Γυμνασίου ήμουν ο... πιο καλός ο μαθητής, αλλά τότε, χωρίς να το καταλάβω, άρχισα να δίνω μεγαλύτερη σημασία σ' αυτά που με συγκινούσαν παρά σ' αυτά που έπρεπε. Η λογοτεχνία, η ποίηση και κυρίως το τραγούδι με συνέπαιρναν και με ταξίδευαν σ' έναν κόσμο πέρα και πάνω απ' τη μίζερη καθημερινότητα. Θαύμαζα τους ποιητές και τους συνθέτες κι ήθελα να τους μοιάσω. Σ' αυτόν τον κόσμο ήθελα να ζήσω και γέμιζα τα τετράδιά μου με ποιήματα και όνειρα. Αυτό βέβαια δεν ενθουσίαζε τους καθηγητές μου και ήμουν το μαύρο πρόβατο, αλλά ποσώς με ενδιέφερε. Θεωρώ λοιπόν τον εαυτό μου προνομιούχο που κατάφερα να ζήσω τη ζωή που ονειρευόμουν και μέχρι σήμερα να νιώθω την ίδια ανατριχίλα που ένιωθα μικρός, ακούγοντας ένα όμορφο τραγούδι. Αυτό για μένα είναι σημάδι πως δεν άρχισα να γερνώ.

- Πόσο σου κόστισε στη ζωή και στην καριέρα σου το ότι ποτέ δεν μάσησες τα λόγια σου;

- Ποτέ δεν υπήρξα καριερίστας. Συνειδητά χρησιμοποίησα το τραγούδι για να περάσω τις ιδέες και τις αξίες που πήρα από τους γονείς μου. Πανανθρώπινες ιδέες για δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, κατανόηση, αποδοχή και όλα όσα είναι απαραίτητα για μια ελεύθερη και αξιοπρεπή ζωή. Ιδέες για τις οποίες χύθηκαν ποτάμια αίμα, ποτάμια που δεν λένε να στερέψουν και κάθε μέρα φουσκώνουν και πιο πολύ. «...Και στα τραγούδια που γραψα, Παράδεισο δεν είχα, Δεν είχα τόπο και σκιά, Νερό για διψασμένους, Μον' είχα μια μικρή φωτιά, Για φίλους ξεχασμένους». Αυτά τα τραγούδια δεν έχουν καμιά αξία αν δεν τα υπερασπίζεσαι με τον τρόπο που ζεις και αναπνέεις. Αν δεν τα τραγουδάς με όλο σου το είναι. Αν δεν είσαι έτοιμος να ματώσεις γι αυτά, παράτα τα και κάνε καριέρα.

- Στα είκοσί σου χρόνια υπογράφεις συμβόλαιο με τη «Λύρα» και τον Πατσιφά και σύντομα αποκτάς δικό σου χώρο στην Πλάκα. Μετά το Νέο Κύμα έρχεται και το Ροκ στο «Κύτταρο», με Socrates, Πουλικάκο, Εξαδάχτυλους κ.ά. Τι τραγούδια έλεγες το '71 μέσα στη δικτατορία;

- Οταν συνάντησα πρώτη φορά τον Πατσιφά, του έπαιξα τέσσερα νεοκυματικά τραγούδια κι αυτά ήταν το κλειδί για ν' ανοίξω την πόρτα της δισκογραφίας. Σύντομα κυκλοφόρησε ένα σαρανταπεντάρι μ' αυτά τα τραγούδια και με τη φροντίδα του Πατσιφά ήταν άψογα, αφού στην κιθάρα με συνόδευε ο εξαιρετικός σολίστας Νότης Μαυρουδής. Πρώτη φορά στούντιο, πρώτη φορά ραδιόφωνο, καταλαβαίνεις πώς ένιωθα. Μόνο που δεν ήμουν εκεί να τα υπερασπιστώ. Με κάλεσε η μαμά πατρίδα και πήγα να ξοφλήσω το χρέος μου. Η θητεία μου όμως ήταν μακράς διαρκείας. Εικοσιεπτάμηνη. Οταν γύρισα, πολλά είχαν αλλάξει. Το νέο κύμα βρισκόταν στη δύση του, ενώ από το υπόγειο του «Ροντέο» ανέτειλε η νέα ελληνική ροκ σκηνή, με καπετάνιο τον Σαββόπουλο με τα Μπουρμπούλια του. Ο επιχειρηματίας Παύλος Ζέρβας, που είχε το «Ροντέο», κάνει ένα νέο βήμα και λίγα μέτρα πιο κάτω ανοίγει το ιστορικό «Κύτταρο» και υπογράφει συμβόλαια με Πουλικάκο και Eξαδάχτυλους (μπαντάρα), Σώκρατες (γκρουπάρα) κι εμένα που με συνόδευαν οι Τουρκογιώργης μπάσο, Τρανταλίδης τύμπανα και Πολίτης κιθάρα. Η επιτυχία πέραν πάσης προσδοκίας.

Η αγκαλιά του Τάσου Λειβαδίτη και η έγκριση του ...Εθνικού Υμνου από τη λογοκρισία!

- Τότε γεννιόταν και το «ΩΤΟ ΣΤΟΠ»;

- Ναι, ο πρώτος μεγάλος μου δίσκος. Τότε η λογοκρισία απαγόρεψε τα περισσότερα από τα τραγούδια που τραγουδούσα στο πρόγραμμά μου, όπως το «Παλιοκουφάλες ανάληψη μυρίζει ο αέρας». Αυτό το τραγούδι στάθηκε αφορμή κι ένα βράδυ μόλις τελείωσε, ανέβηκε στην πίστα ένας καλοντυμένος, λαμπερός άνθρωπος και θέλησε να με αγκαλιάσει. Εγώ ήμουν κάθιδρος κι έκανα λίγο πίσω να μη μουσκέψω το κουστούμι του. Εκείνος χαμογέλασε και μου είπε... «Μπράβο, αγόρι μου, είμαι ο Τάσος Λειβαδίτης». Εμεινα στήλη άλατος και δεν μπόρεσα να ψελλίσω ούτε ένα «ευχαριστώ». Ηταν η πιο σημαντική κριτική που μου έγινε ποτέ.

- Ποιοι συνθέτες επιτρέπονταν εκείνη την εποχή; Υπάρχει κι ένα αστείο περιστατικό με τον Νίκο Μαμαγκάκη και τον Εθνικό Υμνο.

- Ο μόνος συνθέτης που απαγορευόταν οριζοντίως, καθέτως και κυρίως ηλιθίως, ήταν ο Θεοδωράκης. Ολοι οι άλλοι επιτρέπονταν αλλά... αφού πρώτα θα κατέθεταν όλα τα τραγούδια (στίχο και παρτιτούρα) στο γραφείο λογοκρισίας. Εκεί κάτι άσχετοι καραβανάδες τα διάβαζαν κι ό,τι δεν καταλάβαιναν, το κόβανε. Ο,τι μιλούσε για αγάπες και λουλούδια, περνούσε. Ο Νίκος Μαμαγκάκης για να διασκεδάσει την τραγωδία του πολιτισμού μας, σ' ένα γελοίο ποιηματάκι έστειλε ως μουσική την παρτιτούρα του Εθνικού μας Υμνου και τα σαΐνια την ενέκριναν και τη σφράγισαν. Τότε είχαν γελάσει πολλοί πικραμένοι. Απαντες κατέθεταν λίστα με τα τραγούδια που θα έπαιζαν όλη τη σεζόν. Εδώ λοιπόν την τιμητική του είχε ο Γιώργος Κατσαρός και το... «Κυρα Γιώργαινα ο Γιώργος σου πού πάει». Το τι ακουγόταν βέβαια το βράδυ, καμιά σχέση δεν είχε με τη λίστα που είχαν καταθέσει. Η Ασφάλεια όμως που ήταν επιφορτισμένη με την τήρηση της λίστας, όπως ήταν φυσικό, γνώριζε τα πάντα, αλλά δεν είχε καμιά όρεξη να ασχολείται παραπάνω. Ενας Θεοδωράκης έφτανε.

- Εχεις σκεφτεί πώς θα ήσουν αν ήσουν πιτσιρικάς στα σύγχρονα χρόνια; Το ίδιο καταγγελτικός, αθυρόστομος, μαχητικός; Για ποια ζητήματα θα πάλευες σήμερα;

- Εξαρτάται από το γάλα που θα βύζαινα. Δεν νομίζω πως οι επαναστάτες βγαίνουν απ' την κοιλιά της μάνας τους έτοιμοι για τις μεγάλες ανατροπές. Τους διαμορφώνουν οι συνθήκες και κυρίως το οικογενειακό περιβάλλον. Το βλέπουμε στις σχολικές αίθουσες όπου συνυπάρχουν ο αλληλέγγυος και ο τραμπούκος. Εάν ανήκεις στην πρώτη ομάδα, θα έχεις σαν οδηγό στη ζωή σου τη δικαιοσύνη και θα είσαι έτοιμος για κάθε θυσία. Εάν όμως ανήκεις στην άλλη ομάδα, θα μάθεις να δέρνεις, να αρπάζεις και κυρίως να ψεύδεσαι. Με άλλα λόγια θα γινόσουν ένας τέλειος τραμπούκος, από αυτούς που γέμισε ο τόπος. Ε, λοιπόν αν ήμουν τώρα πιτσιρικάς, πάλι θα φώναζα με όλη τη δύναμη της ψυχής μου και θα κατήγγελλα την αβάσταχτη ελαφρότητα των κυρ Παντελήδων. Θα ήμουν ράπερ.

- Υπάρχουν, λες, κάποιοι που ελπίζουν πως θα μας λύσουν αυτοί που μας έδεσαν;

- Την απάντηση τη δίνει ο Σολωμός με ένα επίγραμμα.

Δυστυχισμένε μου λαέ, καλέ κι αγαπημένε,

πάντοτ' ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε.

- Ξέρω πως αγαπάς τον Ναζίμ Χικμέτ. Θα χρειαζόμαστε σήμερα έναν αντίστοιχο ποιητή για να αφυπνίσει όσους δεν καταλαβαίνουν πως στα χέρια τους βασίζεται ο πλανήτης, και απ' αυτά τα χέρια παράγεται όλος ο πλούτος των λίγων που τον εκμεταλλεύονται;

- Ο οικουμενικός ποιητής Ναζίμ Χικμέτ αγάπησε αυτόν το ευκολόπιστο και πάντα προδομένο, αγράμματο λαό και μέσα από τα ποιήματά του τον μάλωνε τρυφερά και προσπαθούσε να τον αφυπνίσει. Τους μιλούσε για την υπεραξία με λόγια απλά, κατανοητά. «Τα χέρια σας που κάτω απ' το χοντρό, σκληρό πετσί τους, φυλάνε τη στοργή και τη φιλία. Βαριά χοντροκομμένα σάμπως ζώα για χαμαλίκι, τα χέρια σας που μοιάζουν μανιασμένες φάτσες πεινασμένων παιδιών...». Ο Χικμέτ ήταν και είναι για τον τουρκικό λαό ό,τι ήταν και είναι για μας ο Βάρναλης, ο Ρίτσος, ο Λειβαδίτης και τόσοι άλλοι, που στάθηκαν δίπλα στους φτωχούς και κατατρεγμένους και βέβαια πλήρωσαν το βαρύ τίμημα γι' αυτό τους το αμάρτημα με φυλακή, βασανισμούς και εξορίες. Βλέπετε, στις κοινωνίες όπου επικρατούν οι αεριτζήδες, τα παράσιτα και οι ρουφιάνοι, η αλήθεια είναι ποινικό αδίκημα. Ποιητές έχουμε. Από αναγνώστες πάσχουμε.

- Η άνοδος της ακροδεξιάς πιστεύεις πως ήταν κεραυνός εν αιθρία;

-Οχι βέβαια. Από πάντα ήταν εδώ κι έβρισκε σίγουρο καταφύγιο στα κόμματα της αστικής δεξιάς. Ο φασισμός περνά από γενιά σε γενιά ως οικογενειακή παράδοση, και θα βρίσκει πάντα πρόσφορο έδαφος στα εγκαταλειμμένα γκέτο και στις σχολικές συμμορίες. Καραδοκεί και στην πρώτη κρίση (χρεοκοπία, Μεταναστευτικό, πολιτική αστάθεια) βγαίνει από τη σκιά και δείχνει τα δόντια του. Ενα μικρό παράδειγμα από την περιοχή μου. Το 2012 είχαμε δύο απανωτές εκλογές με διαφορά ενός μηνός. Ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη εκλογική αναμέτρηση, η Χρυσή Αυγή εικοσιπενταπλασίασε τα ποσοστά της. Μέχρι τότε πού κρύβονταν όλοι αυτοί; Μα φυσικά στη στοργική αγκαλιά της ΝΔ. Η ακροδεξιά ήταν εδώ τη δεκαετία του '30, του '40, του '50, του '60, του '70, λούφαξε για λίγο και ήρθε και πάλι στο προσκήνιο. Το θέμα όμως δεν είναι η ακροδεξιά. Εμείς τι κάνουμε;

- Σήμερα τι σχεδιάζεις;

- Εχω την πολυτέλεια να μην είμαι υποχρεωμένος να σχεδιάζω τις κινήσεις μου. Αφιερώνω χρόνο για διάβασμα, ακρόαση, παρακολούθηση και κυρίως χρόνο για την υγεία μου (επιβαρύνω ελάχιστα το έτσι κι αλλιώς ανύπαρκτο ΕΣΥ).

«Οι νέοι θα βρουν δρόμους που εμείς δεν φανταστήκαμε»

- Τι ονειρεύεσαι για τη νέα γενιά; Θα βρει τον δρόμο της μέσα απ' αυτήν την εποχή της σύγχυσης; Θα ψάξει την ιστορία πίσω της, θα αντισταθεί σε αυτούς που την κρύβουν ή την παραποιούν, πριονίζοντας το μέλλον της;

- Μακάρι να μπορούσε η γενιά μου να είναι το φωτεινό παράδειγμα για τις επόμενες γενιές. Αλλά όταν τα παιδιά μας βλέπουν πόσο εύκολα οι άνεμοι της αλλαγής σαρώνουν και γκρεμίζουν τις βεβαιότητές μας κι εμείς άβουλοι και μοιραίοι δεν αντιδρούμε, στρέφουν το βλέμμα τους αλλού. Δεν ξέρω τι θα τους φανεί χρήσιμο για να πάρουν μαζί τους στο ταξίδι στον Brave New World, αλλά είμαι σχεδόν βέβαιος πως θα καταφέρουν να βρουν τρόπους και δρόμους που εμείς δεν μπορούμε να φανταστούμε.

- Τι θα 'θελες να εκτιμηθεί στο μέλλον, από εσένα και την πορεία σου;

- Η εμμονή μου στη συνέπεια λόγου και έργου. Κι ας με λένε... «Αγύριστο κεφάλι».

Της
 

Σεμίνας Διγενή