Συμπληρώνονται σήμερα 30 χρόνια από το θάνατο του Κιμ Φίλμπι,
διασημότερου μέλους του “Κύκλου του Κέμπριτζ”, στον οποίο ανήκαν
Βρετανοί της άρχουσας τάξης που επέλεξαν το ριψοκίνδυνο δρόμο της
ταξικής αποστασίας, μπαίνοντας στις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες.
Οι ασυνήθιστοι καιροί γεννούν ασυνήθιστους ανθρώπους, όπως τον Κιμ
Φίλμπι και τους άλλους του λεγόμενου “Κύκλου του Κέμπριτζ” ή των “5 του
Καίμπριτζ”, Βρετανών γόνων αριστοκρατικών οικογενειών που εντάχθηκαν
εθελοντικά και για ιδεολογικούς λόγους στα σοβιετικά κατασκοπευτικά
δίκτυα, διεισδύοντας στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Από τη στιγμή
της σταδιακής αποκάλυψης των ταυτοτήτων τους, οι άνδρες αυτοί
παρουσιάζονται ως “εθνοπροδότες”, το “έθνος” που πρόδωσαν όμως δεν ήταν
άλλο από εκείνο των Βρετανών ιμπεριαλιστών, της αποικιοκρατίας, της
αρχικής πολιτικής κατευνασμού του Χίτλερ, της καταπίεσης των μαζών μέσα
στην ίδια τη βρετανική μητρόπολη. Στην πραγματικότητα ήταν προδότες της
τάξης τους, εργαζόμενοι για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης στη χώρα
τους και σε όλο τον κόσμο.
Ο Κιμ Φίλμπι γεννήθηκε στην Ινδία την Πρωτοχρονιά του 1912 ως γιος
διπλωμάτη, που είχε ασπαστεί το Ισλάμ κι εργαζόταν ως σύμβουλος του
βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας. Το παρατσούκλι Κιμ προερχόταν από το
ομώνυμο μυθιστόρημα του Ράντγιανρτ Κίπλινγκ, από το όνομα του
πρωταγωνιστή κατασκόπου της βρετανικής αποικιακής διοίκησης. Στα 16 του ο
Φίλμπι πήγε στο Κέμπριτζ για να σπουδάσει ιστορία, όπου ήρθε σε επαφή
με τον Γκάι Μπέρτζες, που επίσης θα γινόταν αργότερα μέλος του
κατασκοπευτικού δικτύου, ο οποίος τον έφερε σε επαφή με τις
σοσιαλιστικές ιδέες. Το πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ ήταν τότε φυτώριο
ριζοσπαστισμού, κι έτσι ο Φίλμπι εντάχθηκε το 1929 στη “Σοσιαλιστική
Εταιρεία του Πανεπιστημίου Κέμπριτζ”, ενώ παράλληλα άλλαξε αντικείμενο
σπουδών, ασχολούμενος με τα οικονομικά. Ο ίδιος περιγράφει κάπως έτσι
την απόφασή του να ασπαστεί τον κομμουνισμό:
Στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου εργάστηκε ως ανταποκριτής στις ελεγχόμενες από τους εθνικιστές περιοχές, συλλέγοντας πληροφορίες για το γερμανικό εξοπλισμό, ενώ την ίδια εποχή εντάσσεται και στη βρετανική ΜΙ6, χάρις και στην υποστήριξη του Μπέρτζες. Τραυματίστηκε κατά λάθος από οβίδα των βρετανικών Διεθνών Ταξιαρχιών, κάτι που οδήγησε τον ίδιο τον Φράνκο να τον παρασημοφορήσει. Από το 1941 ως το 1944 υπηρέτησε ως επικεφαλής της βρετανικής αντικατασκοπίας στην Ιβηρική Χερσόνησο, ενώ μετά τοποθετήθηκε στη SOE (Special Operations Executive), όπου βρισκόταν σε επαφή με τον OSS, την πρόδρομη οργάνωση της αμερικανικής CIA. Το 1944 μετακινήθηκε στο τμήμα αντισοβιετικών δραστηριοτήτων στο Λονδίνο, ενώ μετά τον πόλεμο μετατέθηκε στην Κωνσταντινούπολη, και έλαβε και παράσημο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας για τις υπηρεσίες του.
Το 1949 ο Φίλμπι έλαβε τη θέση του συνδέσμου αξιωματικού μεταξύ βρετανικών και αμερικανικών μυστικών υπηρεσειών, θέση ιδιαίτερα πολύτιμη για την απόσπαση πληροφοριών για τα αντισοβιετικά σχέδια των ΗΠΑ. Το Γενάρη του 1949 η αμερικανική κυβέρνηση ενημέρωσε τη βρετανική στα πλαίσια του σχεδίου Venona πως μυστικά για το πυρηνικό πρόγραμμα των ΗΠΑ είχαν το διάστημα 1944-45 διαρρεύσει στην ΕΣΣΔ μέσω της βρετανικής πρεσβείας στην Ουάσινγκτον, από έναν πράκτορα με κωδικό όνομα “Χόμερ”. Αργότερα ταυτοποιήθηκε ως ο Ντόναλντ Μακλην, που ανήκε επίσης στον “κύκλο του Κέμπριτζ”, είχε ωστόσο ενημερωθεί από τον Φίλμπι, που είχε πρόσβαση στο σχέδιο Venona. O Φίλμπι συμμετείχε επίσης μεταξύ άλλων στην αποκάλυψη του αμερικανικού σχεδίου για αποστολή ένοπλων αντικομμουνιστών πρακτόρων στη ΛΔ Αλβανίας και γενικώς, όπως σημείωνε ο ίδιος, όσο καιρό υπηρέτησε καμία επιχείρηση ενάντια στη σοβιετική μυστική υπηρεσία δεν τελεσφόρησε, με εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις που σχετίζονταν κυρίως με τη δράση αυτομόλων σοβιετικών πρακτόρων.
Ο κλοιός γύρω από το Φίλμπι άρχισε ωστόσο να σφίγγει για πρώτη φορά το 1951, όταν οι Μακλίν και Μπέρτζες αποκαλύφθηκαν και κατέφυγαν στην ΕΣΣΔ, καθώς θεωρήθηκε ύποπτος για την ενημέρωσή τους. Ο ίδιος εξαναγκάστηκε σε παραίτηση, που επισήμως παρουσιάστηκε ως “αποστράτευση”, ενώ συνέχισε την καριέρα του ως δημοσιογράφος της εφημερίδας “Observer”. Οι έρευνες εναντίον του δεν απέφεραν ωστόσο κανένα απτό στοιχείο, κάτι που λίγα χρόνια μετά είχε αποτέλεσμα την απαλλαγή του δια στόματος του ίδιου του βρετανού πρωθυπουργού. Μάλιστα, από το 1956 ο Φίλμπι άρχισε και πάλι να εργάζεται στη Βηρυττό ως πράκτορας της ΜΙ6, επισήμως ως ανταποκριτής του “Economist”. Χάρη στη θέση του αυτή πληροφορήθηκε τις λεπτομέρειες του μυστικού σχεδίου Βρετανών, Γάλλων και Ισραηλινών για επανακατάληψη της διώρυγας του Σουέζ και παραμερισμό του Αιγύπτιου ηγέτη Νάσερ που την είχε εθνικοποιήσει.
Το 1961 η αυτομόληση του πράκτορα της KGB Ανατόλι Γκολίτσιν είχε ως αποτέλεσμα την επιβεβαίωση των φημών για το Φίλμπι, ο οποίος αφού ομολόγησε, προφορικά μόνο το ρόλο του στον επίσης πράκτορα και παλιό του φίλο Νίκολας Έλιοτ, διέφυγε στην ΕΣΣΔ, όπου έλαβε τη σοβιετική υπηκοότητα και έζησε ως το θανατό του, σαν σήμερα το 1988. Μετά θάνατον του απονεμήθηκε το βραβείο Λένιν, ενώ η κηδεία του έγινε με μεγαλοπρέπεια στο κοιμητήριο του Κούντσεβο. Το 1990 κυκλοφόρησε στη χώρα ένα γραμματόσημο αφιερωμένο σ’εκείνον. Ο ίδιος σε διάλεξή του στην ανατολικογερμανική Στάζι το 1981, απέδωσε την αδυναμία της σύλληψης του στο βρετανικό ταξικό σύστημα, που θεωρούσε αδιανόητο ένα μέλος της άρχουσας τάξης να είναι “προδότης”, όπως και στο γεγονός πως πολλοί άνθρωποι είχαν πολλά να χάσουν αν αποκαλυπτόταν η πραγματική του ταυτότητα. Εξηγώντας την επιλογή ζωής για στράτευση στο πλευρό της ΕΣΣΔ, μολονότι είχε επιμέρους διαφωνίες και στη διάρκεια της παραμονής του εκεί δεν ήταν πάντα ενθουσιασμένος από όσα έβλεπε, τουλάχιστον σύμφωνα με τη μαρτυρία της τελευταίας του συζύγου, ο Φίλμπι επέλεξε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του φίλου του και διάσημου συγγραφέα Γκράχαμ Γκριν με τίτλο “Ο εμπιστευτικός πράκτορας”:
 |
| Ο Φίλμπι σε νεαρή ηλικία |
«Πώς ξεκίνησαν όλα; Η απόφασή μου να παίξω ενεργό ρόλο στην πάλη ενάντια στην αντίδραση δεν ήταν κάτι το ξαφνικό. Οι πρώτες κιόλας σκέψεις μου για την πολιτική με οδήγησαν στο εργατικό κίνημα· και ένα από τα πρώτα πράγματα όταν πήγα στο Κέιμπριτζ, το 1929, ήταν να γίνω μέλος της σοσιαλιστικής κοινότητας του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ (CUSS). (…) Ομως το πραγματικό σημείο στροφής στη σκέψη μου ήρθε με την ηθική σύγχυση και την κατατρόπωση του Εργατικού Κόμματος το 1931. Μου φαινόταν απίστευτο πως το Κόμμα μπορούσε να είναι τόσο απροστάτευτο μπροστά στο συντηρητισμό που χρησιμοποιούσε η αντίδραση σε καιρό κρίσης. (…) Αρχισα να συμμετέχω πιο ενεργά στις διαδικασίες της Σοσιαλιστικής Κοινότητας και, το 1932 – 1933, έγινα ταμίας της. Ετσι, ήρθα σε επαφή με τα αριστερά ρεύματα που έκαναν κριτική στο Εργατικό Κόμμα και ιδιαίτερα με τους κομμουνιστές. Η παρατεταμένη μελέτη και η αυξανόμενη εκτίμηση που έτρεφα για τους κλασικούς του ευρωπαϊκού σοσιαλισμού, εναλλασσόταν με κάποιες κουβέντες σε έντονο ύφος μέσα στην Κοινότητα. Ηταν μια αργή και βασανιστική διαδικασία – η μετάβασή μου από τη σοσιαλιστική οπτική στην κομμουνιστική πήρε 2 χρόνια. Οι τελευταίες αμφιβολίες δεν έφυγαν από το μυαλό μου παρά μόνο το τελευταίο μου εξάμηνο στο Κέιμπριτζ, το καλοκαίρι του 1933. Εφυγα από το πανεπιστήμιο με το πτυχίο μου και με την πεποίθηση ότι πρέπει ν’ αφιερώσω τη ζωή μου στον κομμουνισμό».Όταν ρώτησε έναν από τους δασκάλους του, τον Μωρίς Ντόμπ, πώς θα μπορούσε να υπηρετήσει το κομμουνιστικό κίνημα, ο ίδιος τον παρέπεμψε σε μια οργάνωση προσκείμενη στους κομμουνιστές που με τη σειρά της τον έφερε σε επαφή με το δίκτυο της Κομιντέρν στη Βιέννη. Στην αυστριακή πρωτεύουσα ο Φίλμπι έζησε από κοντά την αιματηρή καταστολή σε βάρος εργατών κατά το λεγόμενο “αυστριακό εμφύλιο”, μάλιστα βοήθησε στη διάσωση ορισμένων από τους συμμετέχοντες. Έτσι γνώρισε και την πρώτη σύζυγό του, την Αυστριακή κομμουνίστρια Λίτσι Φρίντμαν, την οποία χάρη στο γάμο τους προφύλαξε από τη σύλληψη στο αυστροφασιστικό καθεστώς. Την ίδια περίοδο εργάστηκε και στη διεθνή επιτροπή βοήθειας για τα θύματα του γερμανικού φασισμού. Εκείνος που τον στρατολόγησε στις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες ήταν ο επίσης πράκτορας Αυστριακός Κομμουνιστής Άρνολντ Τσβάιχ.
Στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου εργάστηκε ως ανταποκριτής στις ελεγχόμενες από τους εθνικιστές περιοχές, συλλέγοντας πληροφορίες για το γερμανικό εξοπλισμό, ενώ την ίδια εποχή εντάσσεται και στη βρετανική ΜΙ6, χάρις και στην υποστήριξη του Μπέρτζες. Τραυματίστηκε κατά λάθος από οβίδα των βρετανικών Διεθνών Ταξιαρχιών, κάτι που οδήγησε τον ίδιο τον Φράνκο να τον παρασημοφορήσει. Από το 1941 ως το 1944 υπηρέτησε ως επικεφαλής της βρετανικής αντικατασκοπίας στην Ιβηρική Χερσόνησο, ενώ μετά τοποθετήθηκε στη SOE (Special Operations Executive), όπου βρισκόταν σε επαφή με τον OSS, την πρόδρομη οργάνωση της αμερικανικής CIA. Το 1944 μετακινήθηκε στο τμήμα αντισοβιετικών δραστηριοτήτων στο Λονδίνο, ενώ μετά τον πόλεμο μετατέθηκε στην Κωνσταντινούπολη, και έλαβε και παράσημο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας για τις υπηρεσίες του.
Ντόναλντ Μακλιν
Το 1949 ο Φίλμπι έλαβε τη θέση του συνδέσμου αξιωματικού μεταξύ βρετανικών και αμερικανικών μυστικών υπηρεσειών, θέση ιδιαίτερα πολύτιμη για την απόσπαση πληροφοριών για τα αντισοβιετικά σχέδια των ΗΠΑ. Το Γενάρη του 1949 η αμερικανική κυβέρνηση ενημέρωσε τη βρετανική στα πλαίσια του σχεδίου Venona πως μυστικά για το πυρηνικό πρόγραμμα των ΗΠΑ είχαν το διάστημα 1944-45 διαρρεύσει στην ΕΣΣΔ μέσω της βρετανικής πρεσβείας στην Ουάσινγκτον, από έναν πράκτορα με κωδικό όνομα “Χόμερ”. Αργότερα ταυτοποιήθηκε ως ο Ντόναλντ Μακλην, που ανήκε επίσης στον “κύκλο του Κέμπριτζ”, είχε ωστόσο ενημερωθεί από τον Φίλμπι, που είχε πρόσβαση στο σχέδιο Venona. O Φίλμπι συμμετείχε επίσης μεταξύ άλλων στην αποκάλυψη του αμερικανικού σχεδίου για αποστολή ένοπλων αντικομμουνιστών πρακτόρων στη ΛΔ Αλβανίας και γενικώς, όπως σημείωνε ο ίδιος, όσο καιρό υπηρέτησε καμία επιχείρηση ενάντια στη σοβιετική μυστική υπηρεσία δεν τελεσφόρησε, με εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις που σχετίζονταν κυρίως με τη δράση αυτομόλων σοβιετικών πρακτόρων.
Ο κλοιός γύρω από το Φίλμπι άρχισε ωστόσο να σφίγγει για πρώτη φορά το 1951, όταν οι Μακλίν και Μπέρτζες αποκαλύφθηκαν και κατέφυγαν στην ΕΣΣΔ, καθώς θεωρήθηκε ύποπτος για την ενημέρωσή τους. Ο ίδιος εξαναγκάστηκε σε παραίτηση, που επισήμως παρουσιάστηκε ως “αποστράτευση”, ενώ συνέχισε την καριέρα του ως δημοσιογράφος της εφημερίδας “Observer”. Οι έρευνες εναντίον του δεν απέφεραν ωστόσο κανένα απτό στοιχείο, κάτι που λίγα χρόνια μετά είχε αποτέλεσμα την απαλλαγή του δια στόματος του ίδιου του βρετανού πρωθυπουργού. Μάλιστα, από το 1956 ο Φίλμπι άρχισε και πάλι να εργάζεται στη Βηρυττό ως πράκτορας της ΜΙ6, επισήμως ως ανταποκριτής του “Economist”. Χάρη στη θέση του αυτή πληροφορήθηκε τις λεπτομέρειες του μυστικού σχεδίου Βρετανών, Γάλλων και Ισραηλινών για επανακατάληψη της διώρυγας του Σουέζ και παραμερισμό του Αιγύπτιου ηγέτη Νάσερ που την είχε εθνικοποιήσει.
Σοβιετικό γραμματόσημο αφιερωμένο στο Φίλμπι
Το 1961 η αυτομόληση του πράκτορα της KGB Ανατόλι Γκολίτσιν είχε ως αποτέλεσμα την επιβεβαίωση των φημών για το Φίλμπι, ο οποίος αφού ομολόγησε, προφορικά μόνο το ρόλο του στον επίσης πράκτορα και παλιό του φίλο Νίκολας Έλιοτ, διέφυγε στην ΕΣΣΔ, όπου έλαβε τη σοβιετική υπηκοότητα και έζησε ως το θανατό του, σαν σήμερα το 1988. Μετά θάνατον του απονεμήθηκε το βραβείο Λένιν, ενώ η κηδεία του έγινε με μεγαλοπρέπεια στο κοιμητήριο του Κούντσεβο. Το 1990 κυκλοφόρησε στη χώρα ένα γραμματόσημο αφιερωμένο σ’εκείνον. Ο ίδιος σε διάλεξή του στην ανατολικογερμανική Στάζι το 1981, απέδωσε την αδυναμία της σύλληψης του στο βρετανικό ταξικό σύστημα, που θεωρούσε αδιανόητο ένα μέλος της άρχουσας τάξης να είναι “προδότης”, όπως και στο γεγονός πως πολλοί άνθρωποι είχαν πολλά να χάσουν αν αποκαλυπτόταν η πραγματική του ταυτότητα. Εξηγώντας την επιλογή ζωής για στράτευση στο πλευρό της ΕΣΣΔ, μολονότι είχε επιμέρους διαφωνίες και στη διάρκεια της παραμονής του εκεί δεν ήταν πάντα ενθουσιασμένος από όσα έβλεπε, τουλάχιστον σύμφωνα με τη μαρτυρία της τελευταίας του συζύγου, ο Φίλμπι επέλεξε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του φίλου του και διάσημου συγγραφέα Γκράχαμ Γκριν με τίτλο “Ο εμπιστευτικός πράκτορας”:
«Είμαι με τους φτωχούς είτε κάνουν το σωστό είτε το λάθος», κορόιδεψε αυτή
«Δεν είναι χειρότερο από το να λες είμαι με τη χώρα μου, είτε κάνει το σωστό είτε το λάθος, έτσι δεν είναι; Μια φορά διαλέγεις με ποια πλευρά θα είσαι. Φυσικά μπορεί να είναι λάθος πλευρά – μόνο η Ιστορία μπορεί να το δείξει αυτό» Και συμπλήρωσε:
«…δεν έχω καμία αμφιβολία για την ετυμηγορία της Ιστορίας».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου