Ο Λένιν του 1916 ... απαντά το 2022

 

Ορισμένες μεθοδολογικές - θεωρητικές επισημάνσεις βασισμένες στο έργο του Λένιν για ζητήματα διαπάλης γύρω από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο στην Ουκρανία

 

1. Γιατί χαρακτηρίζουμε τον πόλεμο στην Ουκρανία ιμπεριαλιστικό πόλεμο;

 

Στρατιώτες στα χαρακώματα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

Εύκολα μπορεί να σκεφτεί κανείς ότι χαρακτηρίζεται έτσι γιατί είναι ένας πόλεμος που έγινε εξαιτίας μιας επιθετικής ενέργειας, μιας εισβολής μιας μεγάλης δύναμης, της Ρωσίας στην προκειμένη περίπτωση, σε ένα μικρότερο ανεξάρτητο κράτος, την Ουκρανία, επιβουλευόμενη την ανεξαρτησία και την κυριαρχία του. Νάτος λοιπόν ο ιμπεριαλισμός ο ρωσικός!

Ομως δεν είναι αυτό το νόημα του χαρακτηρισμού του πολέμου ως ιμπεριαλιστικού. Εγραφε ο Λένιν στις αρχές του 20ού αιώνα στις συνθήκες του Α' Παγκόσμιου Πολέμου:

«Ο σημερινός πόλεμος έχει χαρακτήρα ιμπεριαλιστικό. Ο πόλεμος αυτός δημιουργήθηκε από τις συνθήκες μιας εποχής όπου ο καπιταλισμός έφτασε στο ανώτατο στάδιο ανάπτυξής του, όπου την πιο ουσιαστική σημασία δεν την έχει πια μόνο η εξαγωγή εμπορευμάτων, αλλά και η εξαγωγή κεφαλαίων, όπου η καρτελοποίηση της παραγωγής και η διεθνοποίηση της οικονομικής ζωής έχουν πάρει σημαντικές διαστάσεις, όπου η αποικιακή πολιτική έχει οδηγήσει στο μοίρασμα σχεδόν όλης της υδρογείου σφαίρας, όπου οι παραγωγικές δυνάμεις του παγκόσμιου καπιταλισμού έχουν ξεπεράσει τα περιορισμένα πλαίσια της διαίρεσης σε εθνικά κράτη, όπου έχουν ωριμάσει πέρα για πέρα οι αντικειμενικοί όροι για την πραγματοποίηση του σοσιαλισμού».

Πρόκειται λοιπόν για τον πόλεμο που αντιστοιχεί στο ανώτατο ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού. Για πόλεμο στον οποίο συμμετέχουν και διευθύνουν οι αστικές τάξεις καπιταλιστικών κρατών που βρίσκονται ενταγμένα στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, σε συνθήκες που ο καπιταλισμός έχει παραωριμάσει, έχει χάσει κάθε προοδευτικό ρόλο στην ιστορική κοινωνική εξέλιξη. Το βασικό περιεχόμενο αυτού του πολέμου είναι πόλεμος ανάμεσα σε μεγάλους συνασπισμούς - συμμαχίες ιμπεριαλιστικών κρατών που οδηγούνται στην πολεμική αναμέτρηση επειδή πια δεν μπορούν να συμφωνήσουν «ειρηνικά» στο μοίρασμα των αγορών, των εδαφών, στον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών για λογαριασμό των μονοπωλιακών ομίλων, των αστικών τάξεων του κάθε καπιταλιστικού κράτους. Οταν έρθει η ώρα και οι παλιές συμφωνίες σπάζουν, και σπάζουν γιατί αλλάζει ο συσχετισμός ανάμεσα στα καπιταλιστικά κράτη, άλλοι ενισχύονται οικονομικά, πολιτικά, στρατιωτικά, και έτσι ζητάνε μεγαλύτερα μερίδια από αυτά που παλιότερα αντιστοιχούσαν στην προηγούμενή τους θέση και κάποιοι άλλοι θέλουν να διατηρήσουν αυτά που έχουν, οι διαφορές λύνονται με δύναμη, με την πυγμή, με τον πόλεμο.

Ελεγε χαρακτηριστικά ο Λένιν περιγράφοντας γλαφυρά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο:

«Η πάλη για αγορές και η καταλήστευση ξένων χωρών, η τάση να καταπνίξουν το επαναστατικό κίνημα του προλεταριάτου και της δημοκρατίας στο εσωτερικό των χωρών, η τάση να αποβλακώσουν, να διασπάσουν και να εξοντώσουν τους προλετάριους όλων των χωρών σπρώχνοντας τους μισθωτούς σκλάβους ενός έθνους ενάντια στους μισθωτούς σκλάβους ενός άλλου έθνους προς όφελος της αστικής τάξης, αυτό είναι το πραγματικό περιεχόμενο, το μοναδικό πραγματικό νόημα του πολέμου».

Ετσι λοιπόν και ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι απλώς ένας πόλεμος ανάμεσα σε δύο κράτη. Πίσω από την ουκρανική κυβέρνηση στέκεται ένας ολόκληρος ιμπεριαλιστικός συνασπισμός, οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ, η ΕΕ. Είναι βίαιη εκδήλωση των σχέσεων αντιπαράθεσης και συμβιβασμού αυτών των δυνάμεων με τη Ρωσία και τους συμμάχους της όλα τα προηγούμενα χρόνια. Η ουκρανική αστική τάξη διχασμένη εδώ και πάνω από 20 χρόνια σε δύο στρατόπεδα, το ένα προσανατολισμένο προς τη λεγόμενη «Δύση» και το άλλο προς τη Ρωσία, δυο στρατόπεδα που η πάλη τους έχει οδηγήσει σε συγκρούσεις, πραξικοπήματα, «πορτοκαλί επαναστάσεις», σε χιλιάδες νεκρούς. Η παρέμβαση των ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, ΕΕ στον πόλεμο στην Ουκρανία και ο κίνδυνος αυτός ο πόλεμος να πάρει πιο γενικευμένο χαρακτήρα δεν γίνεται «για τα μάτια της Ουκρανίας», δεν γίνεται από την ευαισθησία στην ανεξαρτησία και κυριαρχία της, αλλά γιατί ουσιαστικά η ουκρανική κυβέρνηση, η ουκρανική αστική τάξη βρίσκεται στην προμετωπίδα αυτής της αντιπαράθεσης των δύο αντιμαχόμενων ιμπεριαλιστικών κέντρων.

Μιλώντας πιο ειδικά ακόμα, θα μπορούσαμε να σημειώσουμε το ειδικό ενδιαφέρον και των δυο συνασπισμών ειδικά για την Ουκρανία. Μια χώρα μεγάλη, διασυνδεδεμένη με τεράστια δίκτυα αγωγών φυσικού αερίου, μεγάλο πλούτο στο υπέδαφος, υποδομές πυρηνικής ενέργειας, γεωστρατηγική θέση, είναι εξ αντικειμένου και μήλον της έριδος. Και βέβαια μεγάλο θύμα αυτής της αντιπαράθεσης είναι ο ίδιος ο λαός της Ουκρανίας, που βρίσκεται ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά, γίνεται «σάκος του μποξ» ανάμεσα στις αντιπαραθέσεις των καπιταλιστών του και ανάμεσα σε δύο μεγάλους ιμπεριαλιστικούς συνασπισμούς.

 

2. Λέμε ότι δεν ξεκίνησαν όλα στις 24 του Φλεβάρη, όταν άρχισε η ρωσική εισβολή. Τι εννοούμε;

 

Εγραφε ο Λένιν το 1917: «Είναι γνωστό το απόφθεγμα ενός από τους πιο διάσημους συγγραφείς της φιλοσοφίας των πολέμων και της ιστορίας των πολέμων, του Κλαούζεβιτς, που λέει: "Ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα". Το απόφθεγμα αυτό ανήκει σε συγγραφέα που ερευνούσε την ιστορία των πολέμων και έβγαζε ιστορικά διδάγματα από την ιστορία αυτή - λίγο μετά από την εποχή των ναπολεόντειων πολέμων. Ο συγγραφέας αυτός, που βασικές του σκέψεις έγιναν σήμερα αναμφισβήτητα κτήμα κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου, αγωνιζόταν εδώ και 80 περίπου χρόνια ενάντια στη μικροαστική και ανόητη πρόληψη ότι είναι τάχα δυνατό να ξεχωρίσουμε τον πόλεμο από την πολιτική των αντίστοιχων κυβερνήσεων, των αντίστοιχων τάξεων, ότι τάχα είναι ποτέ δυνατό να βλέπουμε τον πόλεμο ως απλή επίθεση που παραβιάζει την ειρήνη και ως αποκατάσταση, ύστερα, αυτής της παραβιασμένης ειρήνης. Τσακώθηκαν και συμφιλιώθηκαν! Αυτή είναι μια πρωτόγονη και απλοϊκή αντίληψη, που διαψεύστηκε εδώ και δεκάδες χρόνια και διαψεύδεται από κάθε, κάπως προσεκτική, ανάλυση οποιασδήποτε εποχής της ιστορίας των πολέμων».

 

ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Για να κατανοηθεί λοιπόν το τι συμβαίνει στην Ουκρανία σήμερα, πρέπει να δούμε τι έχει προηγηθεί. Δηλαδή να δούμε συνέχεια ποιας πολιτικής είναι αυτός ο σημερινός πόλεμος. Και βέβαια, για να δούμε ολοκληρωμένα δεν πρέπει απλώς να δούμε την αλληλουχία των γεγονότων μόνο στην ίδια την Ουκρανία, αλλά πώς αυτά εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο όξυνσης της αντιπαράθεσης ανάμεσα σε ΝΑΤΟ, ΗΠΑ, ΕΕ από τη μια και Ρωσία από την άλλη.

Η Ουκρανία, ως καπιταλιστικό κράτος μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού και τη διάλυση της ΕΣΣΔ, είχε εξαρχής διαμορφωμένες στενές οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με την καπιταλιστική Ρωσία. Ταυτόχρονα όμως δυνάμωσε και η διείσδυση των ευρωπαϊκών κρατών και των ΗΠΑ στη χώρα. Στο πλαίσιο της ουκρανικής αστικής τάξης διαμορφώθηκαν και ενισχύθηκαν δύο τάσεις, που με ορισμένες προϋποθέσεις συνυπήρχαν και συμβιβάζονταν, διαπλέκονταν και με ιστορικά διαμορφωμένους όρους συγκρότησης της Ουκρανίας (πολιτιστικές, ιστορικές, εθνολογικές, γλωσσικές διαφορές στη σύνθεση του λαού της χώρας κ.ά.). Οι τάσεις αυτές άρχισαν ανοιχτά να συγκρούονται εδώ και περίπου είκοσι χρόνια, με ορόσημα αυτής της σύγκρουσης τη λεγόμενη «πορτοκαλί επανάσταση» το 2004 και το Ευρω-μεϊντάν, που οδήγησε στην πραξικοπηματική ανατροπή της κυβέρνησης το 2014, στον πόλεμο στην Ανατολική Ουκρανία στην περιοχή του Ντονμπάς, την ανεξαρτητοποίηση της Κριμαίας και την ενσωμάτωση στη Ρωσία κ.λπ.

Οι εξελίξεις αυτές δεν μπορούν να ειδωθούν ξεκομμένα από την πορεία των σχέσεων της Ρωσίας με τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ όλη αυτή την 20ετία. Ουσιαστικά έχουμε μια πορεία κλιμάκωσης του ανταγωνισμού που εκφράζεται με πολλά επεισόδια, στα οποία περιλαμβάνονται η επέκταση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ στην Ανατολική Ευρώπη και σε κράτη της πρώην ΕΣΣΔ. Οι στενές σχέσεις συνεργασίας και ανταγωνισμού που διαμόρφωσε η Ρωσία με ισχυρά κράτη της ΕΕ ειδικά στα ενεργειακά (Γερμανία, Ιταλία κ.ά.), η οικονομική και πολιτική άνοδος της Κίνας, η διείσδυσή της στην Ευρώπη και στη Λ. Αμερική και οι σχέσεις συμμαχίας με τη Ρωσία, η προσπάθεια της Ρωσίας να συγκροτήσει τις δικές της συμμαχίες και ιμπεριαλιστικούς συνασπισμούς, η διαμόρφωση της συνεργασίας της ομάδας κρατών των BRICS κ.ά. πολλές μεταβολές που συντελέστηκαν συνολικά στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Η Ρωσία θέτει άλλωστε ανοιχτά το ζήτημα ότι η αιτία της εισβολής της στην Ουκρανία είναι η άρνησή της να δεχθεί την ένταξή της στο ΝΑΤΟ, ότι απαιτεί μια ουδέτερη Ουκρανία, φιλική προς τη Ρωσία, όπως αυτό ήταν κατοχυρωμένο σε παλιότερα Συντάγματα της χώρας.

Αν λοιπόν δεν δεις τον «κόμπο» των ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων και ανταγωνισμών που διαμορφώθηκαν σε βάθος χρόνου μέσα στις συνθήκες της «ειρήνης», αν δεν δεις τον λυσσασμένο ανταγωνισμό που διεξάγεται και στην περιοχή και σε διεθνές επίπεδο, αν δεν δεις τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα, τότε απλώς βλέπεις την εικόνα μιας αδικαιολόγητης στρατιωτικής εισβολής ένα ξημέρωμα στις 24 Φλεβάρη του 2022...

 

3. Ακούμε και από τις δύο πλευρές διάφορα επιχειρήματα. Από την πλευρά των κρατών του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ ακούμε την υπεράσπιση της κυριαρχίας και της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, από την πλευρά της Ρωσίας την υπεράσπιση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης των εθνών και την αντιμετώπιση της γενοκτονίας και της ασφάλειάς της.

Οι καταγγελίες για επεκτατισμούς, αναθεωρητισμούς, για καταπάτηση διεθνούς δικαίου και συνθηκών, οι διακηρύξεις για το νόμιμο δικαίωμα στην άμυνα και την ασφάλεια, δίνουν και παίρνουν αυτές τις μέρες απ' όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές. Τίποτα καινούργιο θα πει κανείς. Σε όλη την ιστορία των γενικευμένων ή λιγότερο γενικευμένων ιμπεριαλιστικών συγκρούσεων πάντα υπήρχε μια επιχειρηματολογία που διαμόρφωνε αληθοφανή και λογικοφανή σχήματα, μέσα στα οποία προσπαθούν να εγκλωβίσουν εργατικές συνειδήσεις έτσι ώστε να στηρίξουν την επιλογή των αστικών τάξεων για τη συμμετοχή στον πόλεμο. Ποιος έχει δίκιο; Ποιος αμύνεται, ποιος επιτίθεται; Ποιος παραβίασε τις συνθήκες; Ποιος ξεκίνησε πρώτος και άλλα πολλά μπαίνουν στη συζήτηση, με σκοπό έναν βασικό, να συσκοτίσουν τον χαρακτήρα του πολέμου.

Ας δούμε τη διαχρονική αξία που έχουν ορισμένες σημαντικές επισημάνσεις του Λένιν από το μακρινό 1915 σε σχέση με τα «πολεμικά προσχήματα» εκείνης της εποχής.

«Η πραγματική ουσία του σημερινού πολέμου βρίσκεται στην πάλη ανάμεσα στην Αγγλία, στη Γαλλία και τη Γερμανία για το μοίρασμα των αποικιών και την καταλήστευση των ανταγωνιζόμενων χωρών και στην επιδίωξη του τσαρισμού και των ηγετικών τάξεων της Ρωσίας να κατακτήσουν την Περσία, τη Μογγολία, την Ασιατική Τουρκία, την Κωνσταντινούπολη, τη Γαλικία κ.τ.λ. Το εθνικό στοιχείο στον αυστροσερβικό πόλεμο έχει εντελώς δευτερεύουσα σημασία και δεν αλλάζει τον γενικό ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του πολέμου».

Και πιάνοντας το νήμα από τον Κλαούζεβιτς, επιμένοντας στην ανάγκη να ιδωθεί η μεγάλη εικόνα, να κατανοηθεί σε βάθος πώς έφτασε τότε ο κόσμος στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, σημειώνει:

«Ολη η οικονομική και διπλωματική ιστορία των τελευταίων δεκαετιών δείχνει πως και οι δύο ομάδες των εμπόλεμων εθνών προετοίμαζαν συστηματικά ακριβώς έναν τέτοιο πόλεμο. Το ζήτημα ποια ομάδα άρχισε πρώτη τις πολεμικές επιχειρήσεις ή κήρυξε πρώτη τον πόλεμο δεν έχει καμιά σημασία για τον καθορισμό της τακτικής των σοσιαλιστών. Οι φράσεις για υπεράσπιση της πατρίδας, για απόκρουση της εχθρικής εισβολής, για αμυντικό πόλεμο κ.τ.λ. αποτελούν και από τη μια και από την άλλη πλευρά καθαρή εξαπάτηση του λαού».

ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Για να γίνει πιο αποδεικτικός, φέρνει μάλιστα το παράδειγμα του Βελγίου, την «ουδετερότητα» του οποίου όχι μόνο δεν σεβάστηκε η Γερμανία, αλλά εισέβαλε με στρατό και το κατέλαβε. Το γεγονός αυτό έγινε σημαία από τις δυνάμεις της Αντάντ - και μάλιστα υιοθετούνταν και από τους σοσιαλδημοκράτες αυτών των χωρών που στήριξαν την αστική τάξη τους στον πόλεμο - για να αποδείξουν ότι ο πόλεμος που διεξάγουν είναι πόλεμος ενάντια στον γερμανικό επεκτατισμό!

Εγραφε ο Λένιν:

«Οι σοσιαλσωβινιστές της τριπλής (σήμερα της τετραπλής) συνεννόησης (στη Ρωσία ο Πλεχάνοφ και Σία) πιο πολύ τους αρέσει να αναφέρονται στο παράδειγμα του Βελγίου. Το παράδειγμα όμως αυτό μιλάει εναντίον τους. Οι Γερμανοί ιμπεριαλιστές παραβίασαν αναίσχυντα την ουδετερότητα του Βελγίου, όπως έκαναν παντού και πάντα τα εμπόλεμα κράτη, καταπατώντας όταν τους ήταν απαραίτητο όλες τις συνθήκες και τις υποχρεώσεις. Ας υποθέσουμε ότι όλα τα κράτη που ενδιαφέρονται για την τήρηση των διεθνών συνθηκών, κήρυσσαν τον πόλεμο κατά της Γερμανίας με την απαίτηση να απελευθερώσει και αποζημιώσει το Βέλγιο. Στην περίπτωση αυτή η συμπάθεια των σοσιαλιστών θα ήταν, φυσικά, με το μέρος των εχθρών της Γερμανίας. Ωστόσο γεγονός είναι ακριβώς ότι ο πόλεμος διεξάγεται από την "τριπλή (και τετραπλή) συνεννόηση", όχι για το Βέλγιο: Αυτό είναι πάρα πολύ γνωστό και μόνο υποκριτές το κρύβουν. Η Αγγλία ληστεύει τις αποικίες της Γερμανίας και της Τουρκίας, η Ρωσία τη Γαλικία και την Τουρκία, η Γαλλία θέλει την Αλσατία - Λωρραίνη, καθώς και την αριστερή όχθη του Ρήνου, με την Ιταλία έχει κλειστεί συμφωνία για το μοίρασμα της λείας (της Αλβανίας και της Μικράς Ασίας), με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία γίνονται διαπραγματεύσεις επίσης για το μοίρασμα της λείας. Με βάση τον σημερινό πόλεμο, που διεξάγεται ανάμεσα στις σημερινές κυβερνήσεις, δεν μπορείς να βοηθήσεις διαφορετικά το Βέλγιο, παρά μόνο βοηθώντας να στραγγαλιστεί η Αυστρία ή η Τουρκία κ.τ.λ.! Τι έχει λοιπόν να κάνει μ' αυτά εδώ η "υπεράσπιση της πατρίδας"; Εδώ ακριβώς βρίσκεται η ιδιομορφία του ιμπεριαλιστικού πολέμου, πολέμου ανάμεσα σε αντιδραστικές - αστικές, ιστορικά ξεπερασμένες κυβερνήσεις».

Και συμπληρώνει με πολύ γλαφυρό τρόπο επικεντρώνοντας στο ότι ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι στην πραγματικότητα μια αναμέτρηση ανάμεσα σε στρατόπεδα ληστών, παρά την προσπάθεια να κρυφτεί αυτό με διάφορα συνθήματα, για να φανεί ότι κάποιο από τα στρατόπεδα αυτά είναι με το δίκαιο και κάποιος με το άδικο:

«Φανταστείτε όμως ότι ένας δουλοκτήτης που έχει 100 δούλους, πολεμάει μ' έναν δουλοκτήτη που έχει 200 δούλους, για ένα πιο "δίκαιο" ξαναμοίρασμα των δούλων. Είναι φανερό ότι η χρησιμοποίηση σε μια τέτοια περίπτωση της έννοιας "αμυντικός" πόλεμος ή "υπεράσπιση της πατρίδας" θα ήταν πλαστογραφία της ιστορίας και στην πράξη θα σήμαινε καθαρή εξαπάτηση του απλού λαού, του μικροαστού, του αμόρφωτου ανθρώπου από τους επιτήδειους δουλοκτήτες. Ετσι ακριβώς εξαπατά τους λαούς η σημερινή, η ιμπεριαλιστική αστική τάξη με την "εθνική" ιδεολογία και με την έννοια της υπεράσπισης της πατρίδας στον σημερινό πόλεμο, που γίνεται ανάμεσα σε δουλοκτήτες για την εδραίωση και το δυνάμωμα της δουλείας».

Αν λοιπόν επιμείνουμε στον χαρακτήρα αυτού του πολέμου ως ιμπεριαλιστικού, ως πολέμου ανάμεσα σε δυο ιμπεριαλιστικούς συνασπισμούς για το μοίρασμα αγορών, εδαφών, σφαιρών επιρροής, ως ενός πολέμου που τις αιτίες του πρέπει να τις βρούμε σε όλη την οικονομική, διπλωματική ιστορία, σε όλο το εύρος των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων των προηγούμενων χρόνων, τότε μπορούμε να αποκαλύψουμε τα διάφορα «προσχήματα» είτε της επέμβασης της Ρωσίας είτε της δικαιολόγησης της κλιμακούμενης αντίδρασης από την πλευρά του ΝΑΤΟ, των ΗΠΑ, της ΕΕ, της πολεμικής προετοιμασίας, της στροφής σε μέτρα στρατιωτικοποίησης της οικονομίας. Οτι τα περί υπεράσπισης της εδαφικής ακεραιότητας, του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης, της άμυνας ενός Δαυίδ απέναντι σε έναν Γολιάθ... δεν είναι μόνο υποκριτικά, αφού οι σημερινοί καταγγέλλοντες για παράδειγμα τη ρωσική εισβολή, μόνο τα τελευταία 30 χρόνια έχουν κάνει τα ίδια και χειρότερα σε Γιουγκοσλαβία, Ιράκ, Συρία, Αφγανιστάν, Λιβύη, Σαχέλ και σε διάφορες άλλες γωνιές του πλανήτη, αλλά επικίνδυνα απατηλά για την εργατική τάξη και τον λαό, γιατί σκοπεύουν να τον στρατεύσουν κάτω από ξένες σημαίες, από τις σημαίες της αστικής τάξης, από τις σημαίες των ληστών για τη λεία της ληστείας, μιας ληστείας που πρώτα απ' όλα πηγάζει από την ένταση της δικιάς του εκμετάλλευσης στο εσωτερικό της χώρας και σε συνθήκες ειρήνης και σε συνθήκες πολέμου.

 

4. Ακούμε από διάφορες πλευρές ότι ο πόλεμος δεν είναι λύση, ότι πρέπει να βρεθεί ένα ειρηνικό σύστημα επίλυσης διαφορών, ότι το δίλημμα που πρέπει να απαντηθεί είναι αν είμαστε με τον πόλεμο ή με την ειρήνη.

 

Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος

Βεβαίως, όπως και σε κάθε πόλεμο, έτσι και σήμερα οι εικόνες των βομβαρδισμών, των κατεστραμμένων πόλεων, των άμαχων θυμάτων σφίγγουν το στομάχι, καλλιεργούν αγανάκτηση. Πολύ περισσότερο η κλιμάκωση της αντιπαράθεσης, το σχοινί που τραβιέται συνειδητά και από την πλευρά των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ, της ΕΕ, η ευκαιρία να λυθούν διαφορές, η συζήτηση για πυρηνικά όπλα, ακόμα και αν ορισμένα αποτελούν μια κατευθυνόμενα προπαγανδιστική κινδυνολογία και καταστροφολογία (π.χ. ειδήσεις για μαζική αγορά χαπιών ιωδίου από φόβο πυρηνικού χτυπήματος) που μπορεί να λειτουργεί παραλυτικά, όλα αυτά διαμορφώνουν κλίμα αβεβαιότητας και ανησυχίας. Σε αυτό το κλίμα ακούγονται πολύ λογικές οι αιτιάσεις για ειρήνη και αυτοσυγκράτηση. Ελεγε τις προάλλες δημοσιογράφος σε τηλεοπτικό ΜΜΕ με αφορμή τη συνάντηση της Αττάλειας, ας μπουν σε μια αίθουσα και να αρχίσουν τις συζητήσεις, όσο πιο πολύ χρόνο αφιερώσουν τόσο το καλύτερο, δεν μπορεί κάποια λύση θα βρεθεί. Εν ολίγοις, για να συζητάμε για την ειρήνη πρέπει να επανερχόμαστε στο ζήτημα των αιτιών του πολέμου. Πώς στέκονται όλες οι φιλειρηνικές διακηρύξεις απέναντι στις αιτίες που έχουν οδηγήσει στον πόλεμο; Οπως και ο πόλεμος, έτσι και το ζήτημα της ειρήνης δεν είναι κάτι που μπορεί να προσεγγίζεται αταξικά, έξω δηλαδή από τις σχέσεις ανάμεσα στις τάξεις στην καπιταλιστική κοινωνία και βεβαίως τις διαμορφωμένες σχέσεις συνεργασίας και ανταγωνισμού ανάμεσα στα καπιταλιστικά κράτη. Οπως επισημάνθηκε και παραπάνω, δεν είναι τσακώθηκαν - συμφιλιώθηκαν.

ΣΥΡΙΑ

Εγραφε ο Λένιν θέλοντας να αναδείξει τις διαφορετικές προσεγγίσεις στο ζήτημα της ειρήνης από την πλευρά των τάξεων στις συνθήκες του Α' Παγκοσμίου Πολέμου:

«Στην πραγματική πολιτική των καπιταλιστικών χωρών διακρίνουμε τριών ειδών εκδηλώσεις συμπάθειας προς την ειρήνη:

1) Οι συνειδητοί εκατομμυριούχοι θέλουν να επιταχύνουν την ειρήνη, επειδή φοβούνται τις επαναστάσεις. Δηλώνουν νηφάλια και ειλικρινά ότι στις συνθήκες του καπιταλισμού μια "δημοκρατική" ειρήνη (χωρίς προσαρτήσεις, με περιορισμό των εξοπλισμών κ.τ.λ.) είναι ουτοπία. Τη μικροαστική αυτή ουτοπία την προπαγανδίζουν οι οπορτουνιστές, οι οπαδοί του Κάουτσκι κ.τ.λ.

2) Οι μη συνειδητοποιημένες λαϊκές μάζες (μικροαστοί, μικροπρολετάριοι, ένα μέρος των εργατών κ.τ.λ.) με τον πόθο τους για ειρήνη εκφράζουν, στην πιο ακαθόριστη μορφή, μια αυξανόμενη διαμαρτυρία ενάντια στον πόλεμο, μια αναπτυσσόμενη μπερδεμένη επαναστατική διάθεση.

3) Οι συνειδητοί πρωτοπόροι του προλεταριάτου, οι επαναστάτες σοσιαλδημοκράτες, παρακολουθούν προσεκτικά τις διαθέσεις των μαζών, επωφελούνται από τον αυξανόμενο πόθο τους για ειρήνη όχι για να υποστηρίζουν τις φτηνές ουτοπίες "δημοκρατικής" ειρήνης μέσα στις συνθήκες του καπιταλισμού, όχι για να ενθαρρύνουν τις ελπίδες που στηρίζονται στους φιλάνθρωπους, στις αρχές, στην αστική τάξη, αλλά για να κάνουν τις επαναστατικές διαθέσεις από μπερδεμένες ξεκάθαρες, για να μπορέσουν, στηριγμένοι συστηματικά, επίμονα και σταθερά στην πείρα των μαζών και στις διαθέσεις τους, διαφωτίζοντάς τες με χιλιάδες γεγονότα της προπολεμικής πολιτικής, ν' αποδείξουν την ανάγκη μιας μαζικής επαναστατικής δράσης ενάντια στην αστική τάξη και τις κυβερνήσεις των χωρών τους σαν το μοναδικό δρόμο προς τη δημοκρατία και το σοσιαλισμό».

Το ενδεχόμενο ενός συμβιβασμού στον πόλεμο στην Ουκρανία, μιας άμεσης ειρηνικής επίλυσης παρ' όλες τις δυσκολίες, είναι υπαρκτό. Δεν είναι σίγουρο παρ' όλη την όξυνση και την κλιμάκωση, παρά τη γενική τάση κλιμάκωσης και γενίκευσης της αντιπαράθεσης, ότι δεν μπορεί να υπάρξει κάποιου είδους συμβιβασμός. Τι μπορεί να περιλαμβάνει όμως αυτός ο συμβιβασμός; Στην πραγματικότητα μεταθέτει χρονικά την αποφασιστική επίλυση των διαφορών. Δεν θα πάψει για παράδειγμα η Ουκρανία να αποτελεί μήλον της Εριδος ανάμεσα σε Ρωσία και ΝΑΤΟ - ΗΠΑ - ΕΕ. Δεν θα πάψουν να υπάρχουν, ίσως μάλιστα και πιο έντονες από πριν ανοιχτές πληγές στην Ουκρανία π.χ. μια νέα εδαφική απόσπαση του Ντονμπάς που θα ικανοποιεί τη Ρωσία. Δεν θα παραιτηθούν ΝΑΤΟ και ΕΕ, αλλά και ένα μεγάλο τμήμα της αστικής τάξης της Ουκρανίας, από το να ενσωματωθούν στις «δυτικές» ιμπεριαλιστικές συμμαχίες. Και πάνω απ' όλα, δεν θα πάψουν, αντίθετα θα ενισχυθούν οι τάσεις όξυνσης των ανταγωνισμών ΗΠΑ - ΝΑΤΟ και Ρωσίας. Δηλαδή όλοι οι όροι που οδήγησαν στον πόλεμο θα είναι εδώ, προσωρινά κουκουλωμένοι αλλά με μεγαλύτερο βάθος. Για αυτό και ο όποιος συμβιβασμός, η όποια προσωρινή ειρήνη απλώς θα προετοιμάσει τη νέα αναμέτρηση, θα είναι εφήμερη και εύθραυστη. Πάνω απ' όλα θα είναι μια ειρήνη με το πιστόλι στον κρόταφο του λαού της Ουκρανίας, ένα πιστόλι με δυο λαβές, που τη μια θα κρατάει η Ρωσία και την άλλη οι ΗΠΑ - ΝΑΤΟ, αφού ο συμβιβασμός αυτός θα βγάλει τον λαό της Ουκρανίας πιο πολύ διχασμένο, πιο πολύ υποταγμένο στα σχέδια των ιμπεριαλιστών «συμμάχων» και «εχθρών» του.

Από την άλλη, είναι όντως ουτοπική λογοκοπία πως μπορεί να υπάρξει μια δίκαιη ειρήνη, μια ειρήνη άλλου τύπου που να ικανοποιεί όλους: Ρωσία, ΗΠΑ - ΝΑΤΟ, ΕΕ, την αστική τάξη και τον λαό της Ουκρανίας. Είναι πονηρούτσικα αταξική. Οι θεωρίες για ένα νέο σύστημα ασφαλείας που να ικανοποιεί τα σχέδια ΝΑΤΟ και ΕΕ και ταυτόχρονα της Ρωσίας στην Ευρασία είναι μια μεγάλη απάτη. Ακριβώς γιατί αγνοούν ότι οι ιμπεριαλιστικές συμμαχίες και ενώσεις δεν συγκροτούνται στον αέρα, αλλά σε σχέση με τα κοινά συμφέροντα - όσα ενώνουν, γιατί πάντα διατρέχονται και από αυτά που τους χωρίζουν, δες κλονισμός συνοχής ΕΕ και ΝΑΤΟ σε κρίσιμα ζητήματα - και σε σχέση με την αντιμετώπιση των ανταγωνιστών τους. Δεν υπάρχουν στον ιμπεριαλισμό διεθνείς συνέταιροι, υπάρχουν ανταγωνιστές. Το κύριο στοιχείο είναι ο ανταγωνισμός. Η συνεργασία, ο συμβιβασμός, η συμμαχία είναι το προσωρινό, το εφήμερο που μεταβάλλεται με βάση τις συνθήκες.

Από αυτήν τη σκοπιά έχει σημασία πώς θα πρέπει σε τέτοιες συνθήκες να αξιοποιηθούν και να κατευθυνθούν τα γνήσια, απλοϊκά αισθήματα λαϊκών μαζών, ενάντια στον πόλεμο και υπέρ της ειρήνης, ώστε να μην εγκλωβιστούν ούτε στη λογική της ιμπεριαλιστικής ειρήνης ούτε στην αυταπάτη περί δίκαιης ειρήνης. Σημείωνε ο Λένιν:

«Οι διαθέσεις των μαζών υπέρ της ειρήνης εκφράζουν συχνά την απαρχή της διαμαρτυρίας, της αγανάκτησης και της επίγνωσης της αντιδραστικότητας του πολέμου. Είναι χρέος όλων των σοσιαλδημοκρατών να επωφεληθούν απ' αυτές τις διαθέσεις. Οι σοσιαλδημοκράτες θα πάρουν με τη μεγαλύτερη θέρμη μέρος σε κάθε κίνημα και σε κάθε εκδήλωση που θα γίνει πάνω σ' αυτή τη βάση, δεν θα εξαπατήσουν όμως τον λαό με την παραδοχή της ιδέας ότι, όταν λείπει ένα επαναστατικό κίνημα, μπορεί να γίνει ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις, χωρίς καταπίεση των εθνών, χωρίς ληστεία, ειρήνη που να μην περιέχει το σπέρμα νέων πολέμων ανάμεσα στις σημερινές κυβερνήσεις και ανάμεσα στις κυρίαρχες τάξεις. Μια τέτοια εξαπάτηση του λαού θ' αποτελούσε απλώς παιχνίδι στα χέρια της μυστικής διπλωματίας των εμπόλεμων κυβερνήσεων και των αντεπαναστατικών τους σχεδίων. Οποιος θέλει σταθερή και δημοκρατική ειρήνη, έχει υποχρέωση να είναι υπέρ του εμφυλίου πολέμου ενάντια στις κυβερνήσεις και την αστική τάξη».

Θέτοντας το ερώτημα αν οι κομμουνιστές (σοσιαλδημοκράτες την εποχή εκείνη) πρέπει να είναι αδιάφοροι για τα φιλειρηνικά αισθήματα τμημάτων του λαού σημείωνε:

«Καθόλου. Αλλο πράγμα είναι τα συνθήματα της συνειδητής πρωτοπορίας των εργατών και άλλο τα αυθόρμητα αιτήματα των μαζών. Ο πόθος για ειρήνη είναι ένα από τα σπουδαιότερα συμπτώματα της απογοήτευσης που αρχίζει για την αστική ψευτιά σχετικά με τους "απελευθερωτικούς" σκοπούς του πολέμου, σχετικά με την "υπεράσπιση της πατρίδας" και τις άλλες απάτες της αστικής τάξης σε βάρος του λαού. Οι σοσιαλιστές πρέπει να φερθούν με την πιο μεγάλη προσοχή απέναντι σ' αυτό το σύμπτωμα. Ολες οι δυνάμεις πρέπει να κατευθυνθούν στο να χρησιμοποιηθεί η διάθεση των μαζών προς όφελος της ειρήνης. Πώς όμως να χρησιμοποιηθεί; Η αναγνώριση του συνθήματος της ειρήνης και η επανάληψή του θα ήταν ενθάρρυνση της "σπουδαιοφάνειας των ανίσχυρων (και πιο συχνά ακόμη χειρότερα: των υποκριτών) λογοκόπων". Αυτό θα αποτελούσε παραπλάνηση του λαού με την αυταπάτη ότι οι σημερινές κυβερνήσεις, οι σημερινές άρχουσες τάξεις είναι ικανές, χωρίς "να διδαχτούν" (ή σωστότερα χωρίς να παραμεριστούν) από μια σειρά επαναστάσεις, να συνάψουν ειρήνη που να ικανοποιεί κάπως τη δημοκρατία και την εργατική τάξη. Δεν υπάρχει τίποτα το πιο επιζήμιο από μια τέτοια απάτη. Δεν υπάρχει τίποτε που να ρίχνει πιο πολύ στάχτη στα μάτια των εργατών, που να τους υποβάλλει την απατηλή σκέψη ότι η αντίθεση μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού δεν είναι βαθιά, δεν υπάρχει τίποτε που να εξωραΐζει περισσότερο την καπιταλιστική σκλαβιά. Οχι, εμείς πρέπει να επωφεληθούμε από τη διάθεση αυτή προς όφελος της ειρήνης, για να εξηγήσουμε στις μάζες ότι τα αγαθά που περιμένουν από την ειρήνη δεν είναι δυνατό να αποκτηθούν χωρίς μια σειρά επαναστάσεις.

Το ιδανικό μας είναι ακριβώς ο τερματισμός των πολέμων, η ειρήνη ανάμεσα στους λαούς, το σταμάτημα της καταλήστευσης και της βίας, ωστόσο μόνο αστοί σοφιστές μπορούν να παραπλανούν τις μάζες μ' αυτό το ιδανικό, αποσπώντας το από το ανυπέρθετο, το άμεσο κήρυγμα μιας επαναστατικής δράσης. Υπάρχει έδαφος για ένα τέτοιο κήρυγμα, για να κάνουμε αυτό το κήρυγμα, δεν χρειάζεται παρά να ξεκόψουμε από τους συμμάχους της αστικής τάξης, από τους οπορτουνιστές, που και άμεσα (φτάνοντας ως τις καταδόσεις) και έμμεσα εμποδίζουν την επαναστατική δουλειά».

Το κρίσιμο ζήτημα για τους κομμουνιστές είναι πώς θα συνδέσουν τα αντιπολεμικά αισθήματα, την καταδίκη του πολέμου, το αίτημα για το σταμάτημά του με την πάλη για την ανατροπή των αιτιών που γεννάνε τον πόλεμο, με την ανατροπή του σάπιου εκμεταλλευτικού συστήματος, του καπιταλισμού, που έχει μέσα στον ίδιο τον γενετικό του κώδικα τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους αλλά και την ιμπεριαλιστική ειρήνη που τους προετοιμάζει. Είναι ζήτημα πλατιάς ιδεολογικοπολιτικής και θεωρητικής ζύμωσης, είναι ταυτόχρονα και ζήτημα δράσης, οργάνωσης της κατεύθυνσης, του προσανατολισμού που πρέπει να πάρει η εργατική - λαϊκή πάλη σε συνθήκες πολέμου για τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στη ζωή του λαού από αυτόν. Την ανάγκη να στοχεύσει τον βασικό αντίπαλο, την αστική τάξη της χώρας της, τις ιμπεριαλιστικές συμμαχίες στις οποίες παίρνει μέρος, την ίδια την εξουσία της. Για να μπορέσει η αυτοτελής εργατική - λαϊκή πάλη να δώσει τη διέξοδο από το καπιταλιστικό σύστημα, που όσο κυριαρχεί φέρνει τον πόλεμο και την «ειρήνη» με το πιστόλι στον κρόταφο.

Ριζοσπάστης