Ρούμελη: Στα βήματα των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας

Ενα τετραήμερο οδοιπορικό για μια πρώτη αναγνώριση του χώρου, με στόχο την καταγραφή και ανάδειξη τοποθεσιών και δρομολογίων

Στο χάρτη αποτυπώνονται τα 650 χιλιόμετρα των τεσσάρων βασικών διαδρομών

Διαβάζουμε: «Η 2η Μεραρχία του Διαμαντή, με την 144η Ταξιαρχία μας, βαδίζει προς Γραμμένη Οξυά, το βουνό που προσφέρεται για εξαίρετη τακτική χρήση. Με τα δάση του, τα ομαλά του πρανή και τη θέση να δεσπόζει στην κοιλάδα του Σπερχειού, θα γίνει η βάση εξόρμησης για το πέρασμα της δημοσιάς Λαμίας - Καρπενησίου, όπου θα σπάσει ο κλοιός της "Χαραυγής" και θα δημιουργηθούν συνθήκες για να περάσουμε στο χώρο των Αγράφων. Είναι ωραίοι χώροι ελιγμού. Οι αποστάσεις όμως που πρέπει να διανυθούν και στο χάρτη ακόμα φοβίζουν (...) χρέος μας βαρύ κι αποφασιστικό είναι να νικήσουμε την απόσταση (...) Οι γκρεμοί, τα φαράγγια, τα συμπλέγματα των βράχων και οι μυθικές αποστάσεις. Δερμάτι - Καστανιά, ώρες τρεις. Καστανιά - Πρόδρομος, ώρες τρεις. Πρόδρομος - Ρωσκά, ώρες δύο. Ρωσκά - Καστανούλα, ώρες δύο. Καστανούλα - Τσικλίτσα, ώρες δύο. Τσικλίτσα - Δομνίστα, ώρα μία. Δομνίστα - Σαράνταινα, ώρες τέσσερις. Περίπου πρέπει να βαδίσουμε πάνω από δεκαπέντε ώρες. Και καβαλάρης θα κουραζόταν».

 Η απόφαση πάρθηκε: «Σ' αυτά τα μονοπάτια θα βαδίσουμε». Σε πρώτη φάση να πάμε να δούμε το χώρο, να εξοικειωθούμε με τις ονομασίες, τους όγκους των βουνών, να βραχούμε στα ρέματα και τα ποτάμια, να βρούμε τα περάσματα και τα λημέρια. Ολες οι πρώτες πληροφορίες από την περιοχή αποτρεπτικές: «Δεν περνάει», «είναι κομμένος ο δρόμος», «έχει χαθεί το μονοπάτι», «τι είναι αυτός ο "Κούκος" που λέτε;». Μα η απόφαση έχει παρθεί. Κάθε τόπος όπου έζησαν και έδρασαν οι μαχητές του ΔΣΕ θα επανασηματοδοτηθεί, θα αναδειχθεί, θα καθοριστούν τα τοπόσημα για τις επόμενες γενιές, να μπορούν να περπατάνε τα παιδιά μας στον τόπο γνωρίζοντας πού και πώς δόθηκε η κορυφαία ταξική μάχη στον αιώνα που πέρασε, η ένοπλη αναμέτρηση με την αστική τάξη, το κράτος της, τους συμμάχους της.

Βαρδούσια: Αριστερά τα Πάνω και Κάτω Ψηλό, στο κέντρο η Πυραμίδα των Βαρδουσίων, πίσω και δεξιά η Αλογόραχη και οι Σούφλες και δεξιά το βουνό της Κωστάριτσας, όπως φαίνονται από την Αρτοτίνα

Πρώτο σημείο συνάντησης, στην Γκιώνα, οι θρυλικές Καρούτες, σε υψόμετρο 1.100 μέτρα, εκεί όπου ο ΕΛΑΣ εξαφάνισε από προσώπου γης το γερμανικό τάγμα που είχε κάψει το Δίστομο. Σ' αυτήν τη φάση θα αφήσουμε την Γκιώνα για αργότερα, εξάλλου την έχουμε ήδη περπατήσει αρκετά. Με οδηγό τον Γιάννη Παναγή από τη διοίκηση της ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ, από το ύψος του χωριού Λευκαδίτη εντοπίζουμε φωτογραφικά το λημέρι στη θέση Λίπα, στη νοτιοδυτική πλευρά των Βαρδουσίων. Θα μας χρειαστεί αργότερα, όταν θα χαράζουμε πορείες από την ορεινή Ναυπακτία προς την Γκιώνα. Ανεβαίνουμε στον Διάκο, περνάμε τον Προφήτη Ηλία, μένουμε έκθαμβοι από τα Σκόρδα Πιτιμάλκου στο αριστερό μας και τη νότια πλευρά της Χωμήριανης στο δεξί μας. Στάση στον Σταυρό, σύντομη ανάβαση στο καταφύγιο του ΕΟΣ και κουβέντα για το στρατηγικό πέρασμα στα Μετερίζια. Εντοπίζουμε τη Μουσονιτσιώτικη Διασέλα ανάμεσα σε Πυραμίδα και Σούφλες. Ο Νίκος Παναναστάσης, απόστρατος αντισυνταγματάρχης Ειδικών Δυνάμεων, που βρίσκεται μαζί μας, μας βοηθά να κατανοήσουμε με στρατιωτικούς όρους τη στρατηγική σημασία της περιοχής.

 Φεύγουμε απέναντι, βόρεια, στο Σινάνι, εντοπίζουμε το λημέρι με το γάργαρο νερό. Επιστροφή στον άξονα Διάκος - Αρτοτίνα. Ανοίγουμε το δρόμο που έχει κλείσει από κατολισθήσεις και μετά από μια σύντομη στάση στη γενέτειρα του Διάκου, απ' όπου θαυμάζουμε το μεγαλείο του βουνού της Κωστάριτσας αντίκρυ στο Πάνω και Κάτω Ψηλό, παίρνουμε το δρόμο της επιστροφής.

Στάση στο λημέρι στο Σινάνι, απέναντι το Γιδοβούνι και αριστερά η Πυραμίδα των Βαρδουσίων

Το πρωινό της επομένης μάς βρίσκει στον Σταυρό, πάνω απ' την Αράχοβα. Ξεναγός μας εδώ ο γιατρός Γιώργος Ζελελίδης, βαθύς γνώστης της περιοχής. Στην ομάδα, όπου συμμετείχαν ήδη ο Δημήτρης Γόντικας, ο Θανάσης Παφίλης και η Διαμάντω Μανωλάκου, μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ, προστέθηκε τώρα ο ίδιος ο ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος, Δημήτρης Κουτσούμπας. Πρώτος σταθμός η σπηλιά του Διαμαντή (Γιάννης Αλεξάνδρου), του διοικητή της 2ης Μεραρχίας του ΔΣΕ. Στη θέση Αχλαδόκαμπος, μπαίνουμε βαθιά στο δάσος και φτάνουμε στη σπηλιά. Σηματοδότηση και πιάνουμε πορεία πλέον για τη θέση Καλάνια, δυτικά της Παλιοβούνας. 

Ανεβαίνουμε για λίγο στη Καλανόραχη, όπου βρίσκονται τα λημέρια της 2ης Μεραρχίας, και φεύγουμε γρήγορα για το Εφτάστομο, που εκτός από γνωστό γεωλογικού ενδιαφέροντος σημείο είναι επίσης χώρος συγκέντρωσης δυνάμεων του ΔΣΕ. Αφήνουμε για επόμενο ταξίδι την επίσκεψη στα Αργοστήλια και κατεβαίνουμε στην Κάτω Αγόριανη (Λιλαία). Επιστρέφουμε στη βάση μας, στις Καρούτες, με πέρασμα από το θρυλικό «51», με μια πρώτη κουβέντα για τη Λιρίτσα στην Γκιώνα και το πέρασμα σ' αυτήν από τη Βάργιανη του Παρνασσού.

 Η τρίτη μέρα, με ξεναγό πλέον τον Θ. Παφίλη, μας βρίσκει ψηλά απ' τη Στρώμη, στη θέση Τριανταφυλλιές, στα βόρεια της Πυραμίδας της Γκιώνας. Μελετάμε τις πορείες από Βαρδούσια προς Γκιώνα - Οίτη. Περνάμε απέναντι, βόρεια, στο Μαυρολιθάρι, από κει Καστριώτισσα και παράκαμψη για μια στάση στο Μακρυκάμπι. Εδώ για μια περίοδο ήταν η βάση του Αρχηγείου της Ρούμελης. Γνωρίζοντας ήδη τα βασικά δρομολόγια της Οίτης, περνάμε δυτικά και μετά το χωριό Δάφνη «χανόμαστε» για λίγο βαθιά στο δάσος, φτάνοντας στη θέση Χριάνια, χώρο με μπόλικο νερό, εύκολη πρόσβαση και απλωσιές για μεγάλη κατασκήνωση. Είμαστε ήδη στη βόρεια πλευρά της Χωμήριανης και ακριβώς πίσω - βόρεια δηλαδή - από το λημέρι στο Σινάνι, αναγνωρίζοντας έτσι και ένα από τα δρομολόγια των δυνάμεων του ΔΣΕ όταν περνούσαν από Βαρδούσια στην Οίτη. Στη συνέχεια μια σύντομη στάση στο μνημείο του Διαμαντή στο χωριό Μάρμαρα, και μετά φεύγουμε απέναντι, βόρεια, κι απ' το χωριό Καλλιθέα ανεβαίνουμε στον Γουλινά. Απ' την κορφή του αποκτά κάποιος μια πλήρη αίσθηση όλου του κεντρικού τομέα της Ρούμελης. Κοιτώντας νότια αναγνωρίζονται ένα προς ένα τα στρατηγικά υψώματα και οι διαδρομές. Το βράδυ μάς βρίσκει κάτω από το Μεγάλο Ισωμα, παρέα με τα αηδόνια, στη ρεματιά που κατεβαίνει από το Καβουρόρεμα.

Το Μακρυκάμπι, στην Οίτη. Εδώ ήταν η έδρα του Αρχηγείου της Ρούμελης του ΔΣΕ

Τέταρτη μέρα της διαδρομής κι ανεβαίνουμε για την Οξυά. Πουγκάκια - Γαρδίκι και ευθεία πάνω για το διάσελο ανάμεσα σε Αλογοβούνι και Σαράνταινα. Μια σύντομη βόλτα στον αυχένα αποκαλύπτει θέσεις μάχης. Γίνονται οι σχετικές τριγωνομετρήσεις και εντοπίζουμε το ύψωμα Τύμπανο, στρατηγικό σημείο για την αναγνώριση των υπολοίπων κορφών, δυτικά πλέον. Χαράσσονται στόχοι και κατεβαίνουμε Σταύλους, Δομνίστα κι από κει στο δρόμο της επιστροφής από Κρίκελο, με μια σύντομη στάση στη Ράχη Τυμφρηστού, απ' όπου εντοπίζουμε πλέον τις στρατηγικές θέσεις «Χοντρογιάνη» και «Κούκος», μόνιμα περάσματα των δυνάμεων του ΔΣΕ προς το Βελούχι και αντίστροφα. Επιστροφή στην Αθήνα με φορτωμένους τους χάρτες, πρόσθετη πληροφορία που θα καταλήξει μετά τα επόμενα ταξίδια στην έκδοση ενός ιστορικού - ταξιδιωτικού οδηγού για το σύνολο της περιοχής Αγραφα - Ρούμελη, τους χώρους δράσης δηλαδή της 1ης και 2ης Μεραρχίας του ΔΣΕ.

Από τις Ράχες Τυμφρηστού, αγνάντι στις θέσεις «Χοντρογιάννη» και «Κούκος», βόρεια από τα Κοκκάλια

Λίγο έξω από το Λιδορίκι, ψάχνουμε στα νότια Βαρδούσια τη θέση «Λίπα». Τη βρίσκουμε λίγο πάνω από το χωριό Κονιάκος

Μελέτη του χάρτη με τις κινήσεις των μονάδων

Στον Παρνασσό, σ' ένα από τα λημέρια του Διαμαντή (Γιάννης Αλεξάνδρου), διοικητή της 2ης Μεραρχίας του ΔΣΕ

Το βουνό της Χωμήριανης, όπως φαίνεται από τη θέση Τριανταφυλλιές της Γκιώνας. Αριστερά διακρίνεται ένα τμήμα από το κεντρικό Βαρδούσι και το διάσελο στον Σταυρό

Θέσεις μάχης στο Αλογοβούνι, βόρεια της Σαράνταινας

Η Σαράνταινα από το Τρυπήρι

Η Καλιακούδα και στο βάθος η Χελιδώνα, όπως φαίνονται απ' το Τύμπανο, πάνω απ' τους Σταύλους

Στην Καλανόραχη με τον χάρτη στον οποίο εμφανίζονται τα σημεία ενδιαφέροντος από τη δράση του ΔΣΕ στην περιοχή

Θανάσης ΛΕΚΑΤΗΣ

Ριζοσπάστης