Τα αστικά κόμματα πανηγύρισαν όταν η κόκκινη σημαία κατέβηκε από το Κρεμλίνο. Ποιες ήταν οι βασικές διακηρύξεις τους την εποχή εκείνη;
-- Επιβεβαίωσαν το ταξικό τους μίσος και φόβο απέναντι στην εργατική τάξη, στην πλειοψηφία του εργαζόμενου λαού. Φαινομενικά προβλήθηκε μια ποικιλία απόψεων, από τον έξαλλο αντικομμουνιστικό πανηγυρισμό, έως την ανάπτυξη ενός δήθεν σοβαρού προβληματισμού γύρω από τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Υποστηρίχθηκε ότι ο καπιταλισμός είναι το τελευταίο και αιώνιο (εκμεταλλευτικό) σύστημα, άρα οι λαοί δεν έχουν λόγο να αναζητούν μια νέα κοινωνία, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Μια κατηγορία απόψεων υποστήριζε ότι οι λαοί ανέτρεψαν ένα στυγνό δικτατορικό - γραφειοκρατικό σύστημα. Μια άλλη κατηγορία πρόβαλλε ότι ο σοσιαλισμός «κατέρρευσε» γιατί ήταν μια ουτοπία που ερχόταν σε αντίθεση «με την ανθρώπινη φύση». Ταυτόχρονα, όλοι τους διαβεβαίωναν ότι τώρα πια η ανθρωπότητα μπαίνει σε έναν νέο δρόμο, όπου καταργείται ο πόλεμος, γιατί τάχα τη στρατιωτικοποίηση και τον πόλεμο τα προκαλούσε ο σοσιαλισμός, ότι θα κερδίσει τάχα η ειρήνη και ότι οι νέες τεχνολογίες θα κατακλύσουν όλα τα πεδία της ανθρώπινης ευδαιμονίας και των δικαιωμάτων.
Αμέσως μετά τη νίκη της αντεπανάστασης και το επακόλουθο καπιταλιστικό πισωγύρισμα, ξεκίνησε ένας νέος κύκλος ιμπεριαλιστικών πολέμων και επεμβάσεων, ενώ ο κύκλος της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης στην πορεία ξέσπασε με μεγαλύτερο συγχρονισμό, αγκαλιάζοντας έναν σημαντικό αριθμό καπιταλιστικών κρατών και μάλιστα των πιο ισχυρών. Ενας νέος γύρος ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων και ανταγωνισμών αναπτύχθηκε, ακόμα πιο ωμός και σκληρός, για το ποιος θα διεισδύσει στις νέες καπιταλιστικές αγορές. Προέκυψαν αλλαγές συνόρων, διασπάσεις κρατών, προσαρτήσεις, ένοπλες εθνοτικές αντιθέσεις, όλα αυτά δηλαδή που ζούμε και σήμερα.
Εννοείται ότι οι κοινωνικές κατακτήσεις που απολάμβαναν οι λαοί των σοσιαλιστικών χωρών άρχισαν να ξηλώνονται, έως την πλήρη ανατροπή τους. Υπενθυμίζεται το κύμα εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών από τις Ενωσιακές Δημοκρατίες της ΕΣΣΔ και τα ευρωπαϊκά πρώην σοσιαλιστικά κράτη. Δραματικές, άμεσες και έμμεσες, ήταν οι συνέπειες και στη ζωή των λαών της καπιταλιστικής Ευρώπης. Ούτε μία από τις προβλέψεις που έγιναν δεν επιβεβαιώθηκε, αντίθετα ο καπιταλισμός κατέβηκε νέα σκαλοπάτια βαρβαρότητας.
Το πρωτοσέλιδο σύνθημα του «Ριζοσπάστη» ήταν η δική μας αντεπίθεση
-- Ο «Ριζοσπάστης» βγήκε με πρωτοσέλιδο «Ελπίδα η πάλη των λαών» και σύνθημα «Σύντροφοι ΨΗΛΑ ΤΗ ΣΗΜΑΙΑ». Ποιοι παράγοντες καθόρισαν σε εκείνη την κρίσιμη στιγμή τη στάση του ΚΚΕ;
-- Δεν επρόκειτο για μια συναισθηματική, αμυντική αντίδραση σε αυτό που μας πονούσε βαθιά. Ηταν η πεποίθηση ότι αυτή η βαριά ήττα δεν θα οδηγούσε στην κατάργηση της κοινωνικής εξέλιξης, στην αιώνια στασιμότητα. Πίσω από το σύνθημα βρισκόταν, έστω ως σπέρμα συνείδησης, ότι η ανασυγκρότηση του ΚΚΕ θα εδραιωνόταν στην πορεία αποκατάστασης του επαναστατικού του χαρακτήρα, πράγμα που απαιτούσε και αποκατάσταση της σωστής σχέσης με τη θεωρία, την επιστημονική, συνεχή μελέτη των εξελίξεων, ώστε τα συμπεράσματα να εμπλουτίζουν τη θεωρία.
Στα πρώτα υποχρεωτικά μας βήματα ήταν η μελέτη της πορείας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και της στρατηγικής του Κόμματος. Εκείνη τη στιγμή δεν ήταν εύκολο να έχουμε πλήρη συνείδηση του περιεχομένου αυτής της μελέτης, πολύ περισσότερο δεν έπρεπε να προκαθορίσουμε τα συμπεράσματα.
Λίγες μέρες πριν είχαν ολοκληρωθεί οι εργασίες του έκτακτου 14ου Συνεδρίου του ΚΚΕ (18-21/12/1991), που έκλεισε την πόρτα στη βαθιά κρίση που έζησε για τρία χρόνια το Κόμμα, με πυρήνα αν το ΚΚΕ θα συνέχιζε την αυτοτελή πορεία του ως συνειδητή, οργανωμένη πρωτοπορία της εργατικής τάξης που παλεύει για τον σοσιαλισμό ή αν θα μεταλλαχτεί σε ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, αρχικά ως τάση του «Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου» και στη συνέχεια αν θα συγκροτούνταν ένας νέος σοσιαλδημοκρατικός πόλος, μαζί με τμήματα του ΠΑΣΟΚ, όπως κάποιοι ευελπιστούσαν. Το πρωτοσέλιδο σύνθημα του «Ριζοσπάστη» ήταν η δική μας αντεπίθεση.
Στο υπόβαθρο της εσωκομματικής κρίσης στο ΚΚΕ υπήρχε η λαθεμένη στρατηγική του Κόμματος
-- Στις γραμμές του ΚΚΕ προηγήθηκε σκληρή διαπάλη, με αποκορύφωμα το 13ο Συνέδριο του Κόμματος. Πού εστιάστηκε η αντιπαράθεση σχετικά με την πολιτική της περεστρόικα;
-- Αφορούσε τον χαρακτήρα του Κόμματος, την ιδεολογικοπολιτική και οργανωτική αυτοτέλειά του. Αναπόσπαστο μέρος της έγινε η στάση απέναντι στην περεστρόικα, η αντίληψή μας για τον σοσιαλισμό. Το σπέρμα της εσωκομματικής κρίσης, βέβαια, δεν γεννήθηκε από την περεστρόικα, προϋπήρχε σε λανθάνουσα μορφή, αρκετά χρόνια πριν, ιδιαίτερα μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στη διακυβέρνηση. Η περεστρόικα οδήγησε στην εμβάθυνση και όξυνση της εσωκομματικής διαπάλης, τέτοιας που δεν μπορούσε να λυθεί μέσα από την πραγματοποίηση ενός συνεδρίου, και μάλιστα με τους όρους που προετοιμάστηκε το 13ο.
Το πρόβλημα δεν ήταν μόνο η διαμόρφωση δύο βασικά αντιπαρατιθέμενων ιδεολογικοπολιτικών αντιλήψεων, επίσης για τις αρχές λειτουργίας του Κόμματος. Στο υπόβαθρο της εσωκομματικής κρίσης υπήρχε κάτι πιο σοβαρό, η λαθεμένη στρατηγική του Κόμματος, που βεβαίως δεν ήταν μόνο ελληνική ιδιομορφία, αλλά δεν έπαυε να αποτελεί και δική μας ευθύνη.
Η οπορτουνιστική ομάδα αξιοποίησε την περεστρόικα και την αστική αντιΚΚΕ επίθεση, υποστηρίζοντας έναν «σοσιαλισμό τύπου ΠΑΣΟΚ», μηδενίζοντας ή υποβιβάζοντας εντελώς τη μεγάλη συνεισφορά του σοσιαλισμού στον 20ό αιώνα, όχι μόνο απέναντι στους λαούς αυτών των χωρών αλλά και παγκόσμια.
Αρχικά η ΚΕ κατέληξε σε ένα κείμενο για την περεστρόικα το οποίο συζητήθηκε εσωκομματικά, ξεκινώντας από τα τέλη του '89. Η ΚΕ εκτιμούσε ότι η περεστρόικα ήταν «επανάσταση μέσα στην επανάσταση», ότι «συμβάλλει στην ανάπτυξη της περισσότερης δημοκρατίας και του σοσιαλισμού».
Οτι αυτή «μπορούσε να επηρεάσει κράτη και κοινωνικές οργανώσεις, κινήματα, λαούς για πέρασμα σε μια νέα αρχή, με κύρια χαρακτηριστικά την αμοιβαία και συλλογική ασφάλεια, την απομάκρυνση από τη λογική της στρατιωτικής ισχύος, την υπέρβαση σταδιακά της διαίρεσης σε δύο στρατιωτικούς συνασπισμούς, την απεμπλοκή από το κυνηγητό των εξοπλισμών»... Οτι «υπάρχουν δυνάμεις της αντίδρασης και της οπισθοδρόμησης που κινούνται σε όλο τον κόσμο για να εμποδίσουν αυτήν την πορεία, να αντλήσουν μονομερώς οφέλη και να ενδυναμώσουν τους ιμπεριαλιστικούς τους σκοπούς».
Λαθεμένα παραμερίζονταν και υποβαθμίζονταν η ασυμφιλίωτη αντίθεση καπιταλισμού - σοσιαλισμού, ο χαρακτήρας του ιμπεριαλιστικού πολέμου και η στάση των κομμουνιστών σε αυτόν. Τη θέση τους έπαιρνε η ανύπαρκτη διαίρεση ανάμεσα σε κράτη που μπορούσαν να υιοθετήσουν μια νέα σκέψη και σε αντιδραστικές και οπισθοδρομικές κρατικές δυνάμεις. Το κείμενο της ΚΕ εκτιμούσε επίσης ότι στις σοσιαλιστικές χώρες «στην ημερήσια διάταξη» βρίσκονταν «η προώθηση ριζικών μεταρρυθμίσεων του διοικητικού - γραφειοκρατικού συστήματος» και το «πέρασμα του σοσιαλισμού σε ένα νέο στάδιο».
Στην πορεία στις ΚΟΒ έως την ΚΕ, ένας σημαντικός αριθμός μελών και στελεχών συνειδητοποιούσε τους κινδύνους που έφερνε η περεστρόικα. Παρ' όλα αυτά, στα ντοκουμέντα του 13ου Συνεδρίου διατυπώθηκε μια πολύ βολική - ιδιαίτερα για τους οπορτουνιστές - θέση, ότι η γενική σύλληψη της περεστρόικα το '85 ήταν σωστή, ότι «οι ιδέες της θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια σημαντική προσφορά για το σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό κίνημα». Οτι η περεστρόικα «δεν προχώρησε με τον τρόπο που ξεκίνησε».
Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι όσο συνειδητή και μαχητική κι αν ήταν η διαπάλη με τον οπορτουνισμό, δεν θεμελιωνόταν σε στέρεο έδαφος. Βεβαίως, αν δεν γινόταν και αυτή η διαπάλη, η έκβαση του 13ου Συνεδρίου θα ήταν εντελώς αρνητική. Μετά το 14ο Συνέδριο ξεκίνησε η διαδικασία μελέτης της πορείας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, με αφετηριακή αρχή τη διαλεκτική σχέση οικονομίας και πολιτικής από την περίοδο της νίκης της εργατικής εξουσίας έως την αντεπανάσταση.
-- Από ποια σκοπιά γινόταν η κριτική στην κατάσταση στη Σοβιετική Ενωση από το ρεύμα του ευρωκομμουνισμού και το «ΚΚΕ εσωτερικού» στην Ελλάδα τις προηγούμενες δεκαετίες;
-- Ο ευρωκομμουνισμός και το «ΚΚΕ εσωτερικού», σε τελευταία ανάλυση, εξέφραζαν τόσο στη θεωρία όσο και στη στρατηγική τα συμφέροντα του κεφαλαίου μέσα στο εργατικό κίνημα, υποστηρίζοντας τη μία ή την άλλη μορφή της δήθεν δίκαιης διαχείρισής του. Επομένως, δεν μπορούσαν να αποτιμήσουν με αντικειμενικότητα την προσφορά του σοσιαλισμού του 20ού αιώνα και να αναδείξουν τις πραγματικές αστοχίες, λάθη, παρεκκλίσεις.
Η συνολική τους αντίληψη ήταν επικίνδυνη για το εργατικό - λαϊκό κίνημα, όχι μόνο γενικά στον αγώνα για τον σοσιαλισμό, αλλά και στην πάλη για την απόκρουση αντεργατικών - αντιλαϊκών μέτρων, στην πάλη κατά του ιμπεριαλιστικού πολέμου. Ακόμα κι όταν υποστήριζαν τους λαϊκούς αγώνες, επιδίωκαν την ενσωμάτωσή τους σε ρεφορμιστικές και συντεχνιακές διεκδικήσεις, προωθώντας με κάθε τρόπο τη γραμμή της «μεταρρύθμισης του συστήματος» και της συναίνεσης στην αστική στρατηγική.
Αποκορύφωμα ήταν η συμμετοχή ΚΚ σε αστικές κυβερνήσεις και η απατηλή θεωρία για τον ειρηνικό και ανθρώπινο καπιταλισμό, που ο ΣΥΡΙΖΑ απογείωσε στο σύνθημα «ο άνθρωπος πάνω από τα κέρδη». Επομένως συμβάδιζαν με την αστική επίθεση κατά της εξουσίας της εργατικής τάξης, υπερασπίζονταν τη συνύπαρξη πολλαπλών μορφών ιδιοκτησίας στον σοσιαλισμό, δηλαδή και των καπιταλιστικών. Ταύτιζαν, μάλιστα, τις πολλαπλές μορφές ιδιοκτησίας με την ελευθερία και τη δημοκρατία, ενώ την περίοδο ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων ορισμένα ΚΚ στήριξαν τα συμφέροντα της αστικής τάξης των χωρών τους.
Η μελέτη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης έπαιξε σοβαρό ρόλο στην πορεία αποκατάστασης του επαναστατικού χαρακτήρα του ΚΚΕ
-- Το ΚΚΕ ξεκίνησε μετά τις ανατροπές μια βασανιστική προσπάθεια αυτοκριτικής εξέτασης της διεθνούς και εγχώριας πείρας, η οποία συνεχίζεται. Ποιοι είναι οι βασικοί σταθμοί της;
-- Το «βάσανο» δεν ήταν ότι έπρεπε να μελετηθεί ξανά και ξανά η θεωρία μας, να συγκεντρωθούν όλες οι εργασίες - μελέτες που είχαν γίνει, να μελετηθούν χιλιάδες αρχειακά υλικά από τα αρχεία π.χ. της πρώην ΕΣΣΔ, και να μεταφραστούν, χώρια το ογκώδες δικό μας Αρχείο, ενώ την ίδια ώρα το Κόμμα έμπαινε σε μια λίγο - πολύ μακρόχρονη πορεία ανασυγκρότησης. Το «βάσανο» ήταν, ιδιαίτερα στο ξεκίνημα και έως έναν βαθμό στην πορεία, καθώς μελετούσαμε σοβαρά ζητήματα, ενώ ακόμα επιβίωναν στη σκέψη μας αντιφάσεις και αντιλήψεις από τη λαθεμένη στρατηγική του Κόμματος.
Η πορεία της μελέτης έπαιξε σοβαρό ρόλο στην πορεία αποκατάστασης του επαναστατικού χαρακτήρα του Κόμματος. Το θέμα δεν κρινόταν μόνο στο επίπεδο της διατύπωσης των γενικών αρχών, αλλά κυρίως στο πώς κατανοείται το περιεχόμενό τους και πώς οι θεμελιακές μας αρχές προωθούνται σε μια πορεία κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών εξελίξεων όπου εμφανίζονται παλιά φαινόμενα με νέες μορφές ή και ορισμένα νέα.
Βασικοί σταθμοί ήταν τα πρώτα συμπεράσματα που βγήκαν το 1995, επίσης το 2009 με το 18ο Συνέδριο, που κατέληξε στο κείμενο «Εκτιμήσεις και συμπεράσματα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στον 20ό αιώνα με επίκεντρο την ΕΣΣΔ». Σταθμός επίσης ήταν το 2011, με την έκδοση του Δοκιμίου για την Ιστορία του ΚΚΕ και του εργατικού κινήματος την περίοδο 1940 - 1967. Ξεκίνησε και συνεχίζεται η μελέτη για το εποικοδόμημα στην ΕΣΣΔ, ενώ έχουμε ξεκινήσει τη μελέτη του περάσματος στον σοσιαλισμό σε ΓΛΔ, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία και Βουλγαρία, και στην πορεία θα διευρύνεται.
Ηδη εδώ και μερικά χρόνια δημοσιεύονται συχνά στην ΚΟΜΕΠ μεταφρασμένες μελέτες Σοβιετικών, Γερμανών και άλλων κομμουνιστών επιστημόνων που φωτίζουν πλευρές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, εκδίδονται αρχειακά υλικά και επεξεργασίες των Τμημάτων της ΚΕ ή στελεχών χρεωμένων σε αντίστοιχα θέματα. Εκδόσεις πραγματοποιεί και η ΚΝΕ.
Εχουμε ακόμα πολλή δουλειά, με βάση τις σημαντικές Αποφάσεις του 20ού και του πρόσφατου 21ου Συνεδρίου. Η ερευνητική - μελετητική δουλειά για τα ζητήματα σοσιαλιστικής οικοδόμησης αποτελεί μία από τις προϋποθέσεις για να ανταποκρινόμαστε στην καθημερινή μας πάλη για τα εργατικά - λαϊκά προβλήματα, στον δρόμο της ανατροπής για τον σοσιαλισμό.
-- Δεν υπάρχει ο κίνδυνος η κριτική εξέταση των προβλημάτων της σοσιαλιστικής οικοδόμησης από το ΚΚΕ να αξιοποιηθεί από την αστική ιδεολογική επίθεση του αντισοβιετισμού και του αντικομμουνισμού;
-- Μα ήδη υπάρχουν αποδείξεις ότι δεν διατρέξαμε κίνδυνο, ούτε και θα υπάρξει στη συνέχεια. Το αντίθετο έγινε. Ο ταξικός αντίπαλος όχι μόνο δεν τόλμησε να αξιοποιήσει την κριτική μας, αντίθετα απέκρυψε την ουσία και τον σκοπό της. Από το πρώτο βήμα που κάναμε είχαμε μια ασφαλιστική δικλίδα, ότι η δική μας μελέτη δεν μπορούσε να γίνει έξω και πολύ περισσότερο σε αντιπαράθεση με τη θεωρία μας, ούτε υπήρχε κανένας λόγος να αμφισβητήσουμε την προσφορά του σοσιαλισμού και τα επιτεύγματά του στη ζωή του εργαζόμενου λαού.
Στη μελέτη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης είχαμε ως κριτήριο ότι ο σοσιαλισμός είναι ατελής βαθμίδα της κομμουνιστικής κοινωνίας, επομένως η συνεχής βελτίωση της ζωής του λαού, η ενίσχυση του εργατικού - κοινωνικού ελέγχου και της διεύθυνσης, ο κεντρικός επιστημονικός σχεδιασμός θεμελιώνονται στη γενίκευση και εμβάθυνση της κοινωνικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής ως διαδικασία προσέγγισης προς την κομμουνιστική κοινωνία.
- Αναδημοσίευση από τον «Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου», 18-19 Δεκέμβρη 2021
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου