Μια άλλη ματιά στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων

 

 

Μια άλλη ματιά στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων – Μέρος Α’

Επιμέλεια Βασίλης Κρίτσας //

Εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων του Ρίο, που ξεκινάν μες στη βδομάδα που έρχεται, το Ατέχνως κάνει μια μικρή αναδρομή στο (αρχαίο αλλά κυρίως το σύγχρονο) παρελθόν του θεσμού, με τη βοήθεια μιας μικρής μπροσούρας των εκδόσεων Α/συνέχεια, που είχε κυκλοφορήσει πριν από τους Ολυμπιακούς της Αθήνας. Η αναδρομή θα γίνει σε δύο μέρη. Σήμερα παρουσιάζουμε το πρώτο, που φτάνει μέχρι το μεταίχμιο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

 

Αρχαιότητα: οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν ήταν άλλο από μια ακόμη θρησκευτική γιορτή. Οι προσκυνητές είχαν ασυλία προκειμένου να εισέλθουν και να μπορέσουν να διασχίσουν εχθρικές περιοχές για να παραστούν στις τελετές, αλλά οι μάχες κάθε άλλο παρά σταματούσαν.

Ο μύθος λέει πως οι αρχαίοι αγώνες ήταν ερασιτεχνικοί και το μόνο έπαθλο ήταν ο κότινος. Οι αθλητές όμως σε κάθε νίκη τους λάμβαναν πλούσια δώρα από τους χορηγούς  της πόλης και χρηματοδοτούνταν κατά τη διάρκεια της τετραετίας, ώστε να αφιερώνονται αποκλειστικά στην προετοιμασία για τους αγώνες.

 

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ

Μπορεί να αποτελεί έκπληξη για πολλούς που κατακεραυνώνουν την εμπορευματοποίηση των Ολυμπιάδων ότι οι 2οι και 3οι αγώνες διοργανώθηκαν ως παραρτήματα-συμπληρωματικά θεάματα στο πλαίσιο διεθνών εμπορικών εκθέσεων και ήταν η αποτυχία τους που οδήγησε στη διεξαγωγή τους ως αποκλειστικά αθλητικού γεγονότος.

1896 – Αθήνα: το αρχικό κόστος των αγώνων υπολογίζεται σε 200 δραχμές. Τελικά κοστίζουν πάνω από 1 εκατομμύριο. Υπό καθεστώς πτώχευσης, το ελληνικό κράτος αντιμετωπίζει δυσκολίες στη διοργάνωσή τους. Τελικά ο πρίγκιπας Κωνσταντίνος συγκροτεί οργανωτική επιτροπή και “προσελκύει δωρητές” με κυριότερο το Γ. Αβέρωφ, ο οποίος “δωρίζει” 900 χιλιάδες χρυσές δραχμές για την ανακατασκευή του Παναθηναϊκού Σταδίου.

Η αστυνομία έρχεται σε συμφωνία με τις συμμορίες κλεφτών, τόσο για να αναστείλουν τη δράση τους τις μέρες των αγώνων όσο και για να επιτηρούν τους ξένους “συναδέλφους” τους.

 

Έλληνες “επιχειρηματίες” είχαν υποσχεθεί μια σειρά χρηματικά και βραβεία στον Έλληνα που θα νικούσε στο μαραθώνιο. Ο Λούης όμως λέγεται πως δε δέχτηκε τις προσφορές.

Στο ίδιο αγώνισμα τρέχει ανεπισήμως, αφού η αίτηση συμμετοχής της είχε απορριφθεί, και μια γυναίκα, η Μελπομένη, που τερματίζει τη στιγμή που πολλοί άντρες συναθλητές της καταρρέουν. Παρόλα αυτά οι γυναίκες θα δώσουν σκληρές μάχες για να σπάσουν τον αποκλεισμό τους εξαιτίας της “ψυχολογίας” τους και θα ξανατρέξουν σε μαραθώνιο σχεδόν 90 χρόνια αργότερα, στην Ολυμπιάδα της Μόσχας το 1980.

1904 – Σεν Λιούις: ο επιχειρηματίας που είχε αναλάβει το οικονομικό κόστος των αγώνων διοργάνωσε σε συνεργασία με το “εθνολογικό παράρτημα” της Παγκόσμιας Έκθεσης “ανθρωπολογικές ημέρες” σαν τουριστική αθλητική ατραξιόν για την κάλυψη των εξόδων του. Ερυθρόδερμοι, Παταγόνιοι, νέγροι (Πυγμαίοι, Αβορίγινες) και Κινέζοι αναγκάζονται να πάρουν μέρος σε αγωνίσματα όπως: η ρίψη της πέτρας και η ιπποδρομία μετ’ εμποδίων.

1908 – Λονδίνο: η πρώτη άμεση πολιτική εμπλοκή των αγώνων. Η Αγγλία μόλις έχει υπογράψει εμπορική συμφωνία με τη Ρωσία και πιέζει τη φιλανδική ομάδα να παρελάσει υπό τη ρωσική σημαία. Επίσης η ομάδα των ΗΠΑ αρνείται να χαμηλώσει τη σημαία σύμφωνα με το εθιμοτυπικό της εποχής, μπροστά από το βασιλικό ζεύγος. Η Σουηδία είναι η πρώτη χώρα που αποχωρεί από τους αγώνες σε ένδειξη διαμαρτυρίας, για απόφαση των κριτών στο αγώνισμα της πάλης.

1912 – Στοκχόλμη: για πρώτη φορά διεξάγεται το αγώνισμα του μοντέρνου πεντάθλου σχεδιασμένο από τον Κουμπερτέν στα πρότυπα της στρατιωτικής εκπαίδευσης. Ο Αμερικανός Τζιμ Θορπ (ινδιανικής καταγωγής), νικητής του πένταθλου και δέκαθλου σταδίου, ήταν ο πρώτος αθλητής που του αφαιρέθηκαν τα μετάλλια ένα χρόνο μετά τους αγώνες, επειδή “αποκαλύφθηκε” ότι κάποτε είχε παίξει μπέιζμπολ επί πληρωμή, στοιχείο που τον έκανε “επαγγελματία”. 70 χρόνια αργότερα τα μετάλλια επιστράφηκαν από τη ΔΟΕ στους απογόνους του.

1920 – Αντβέρπ: 29 κράτη συμμετέχουν αλλά έχουμε τον πρώτο αποκλεισμό ομάδων από τη ΔΟΕ. Γερμανία, Αυστρία, Ουγγαρία, Βουλγαρία και Τουρκία δεν παίρνουν μέρος ως ηττημένοι του πολέμου. Για πρώτη φορά οι αθλητές δίνουν τον ολυμπιακό όρκο και η ολυμπιακή σημαία των πέντε κύκλων κυματίζει στο στάδιο και καθιερώνεται ως επίσημο σύμβολο των αγώνων.

1924 – Παρίσι: η Γερμανία αποκλείεται και από αυτούς τους αγώνες. Λειτουργεί το πρώτο ολυμπιακό χωριό και για πρώτη φορά οι αγώνες μεταδίδονται ζωντανά από το ραδιόφωνο.

1925 – Φρανκφούρτη: διοργανώνονται οι πρώτοι επίσημοι “εργατικοί Ολυμπιακοί” από τη σοσιαλιστική εργατική διεθνή, με κεντρικό σύνθημα “όχι πια πόλεμος”, οι οποίοι προσελκύουν πάνω από 150 χιλιάδες εργάτες. Συμμετέχουν 19 χώρες αν και οι σοβιετικοί αθλητές, όπως και όσοι ήταν μέλη της Κόκκινης Αθλητικής Διεθνούς (250 χιλιάδες στη Γερμανία, 100 χιλιάδες στην Τσεχοσλοβακία) αποκλείονται, με αποτέλεσμα να διοργανώσουν αντιδιαδηλώσεις, κατά τη διάρκεια των αγώνων.

 

1928 – Άμστερνταμ: για πρώτη φορά η ΔΟΕ επιτρέπει πιεζόμενη τη συμμετοχή των γυναικών σε αγωνίσματα του στίβου και της ενόργανης γυμναστικής. 290 γυναίκες παίρνουν μέρος σε σύνολο 3 χιλιάδων περίπου αθλητών. Στον αγώνα δρόμου των 800 μέτρων, πίσω από τη Γερμανίδα νικήτρια Λίνα Ράντκε-Μπατσάουερ, πολλές αθλήτριες τερματίζουν εξαντλημένες, γεγονός που εκμεταλλεύεται η ΔΟΕ, για να απαγορεύσει τη συμμετοχή γυναικών σε αγώνες δρόμου πάνω των 200 μέτρων, καθεστώς που ίσχυε μέχρι το 1960.

Για πρώτη φορά ανάβει η ολυμπιακή φλόγα στο στάδιο των αγώνων και η ελληνική ομάδα παρευλαύνει πρώτη στην τελετή έναρξης.

Στις 12 Αυγούστου ξεκινάει στη Μόσχα ενάντια στους αστικούς ολυμπιακούς αλλά και στις σοσιαλιστικές ολυμπιάδες, η πρώτη εργατική Σπαρτακιάδα. Παρά την απαγόρευση τόσο από τα σοσιαλιστικά όσο και τα αστικά αθλητικά σωματεία στα μέλη τους να πάρουν μέρος σε αυτήν, εξακόσιοι αθλητές από 14 χώρες διαγωνίζονται. Μόλις 15% από το σύνολο των 4 χιλιάδων που είχαν δηλώσει συμμετοχή. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει περισσότερα αθλήματα από την Ολυμπιάδα της ίδιας χρονιάς. Μεταξύ άλλων μοτοσικλέτας και αυτοκινητοδρομίες.

1931 – Βιέννη: τελούνται οι δεύτεροι εργατικοί ολυμπιακοί. Η συμμετοχή είναι ελεύθερη σε όλους, ανεξαρτήτως φύλου και φυλής, και παίρνουν μέρος πάνω από 100 χιλιάδες αθλητες-εργάτες από 26 χώρες. Παρακολουθούνται από περισσότερους από 250 χιλιάδες θεατές.

1932 – Λος Άντζελες: Στο απόγειο της οικονομικής κρίσης, μόλις 1700 αθλητές από 37 χώρες παίρνουν μέρος στους αγώνες, όσοι και οι άνεργοι και οι νεόπτωχοι που εισέρχονται καθημερινά στην πόλη από την επαρχία για τα συσσίτια. Οι άνεργοι άνδρες (κανείς δε μέτρησε τις γυναίκες) της πόλης αγγίζουν τις 70 χιλιάδες την περίοδο των αγώνων. Την ίδια στιγμή, 3,5 χιλιάδες μουσικοί άνοιγαν την αυλαία σε ένα υπερθέαμα, επίδειξη του χολιγουντιανού “εργοστασίου ονείρων”, που ζει τη χρυσή εποχή του.

1933 Το Νοέμβριο η Ερασιτεχνική Αθλητική Ένωση (ΕΑΕ) των ΗΠΑ αποφασίζει το μποϊκοτάζ των αγώνων του Βερολίνου, εξαιτίας της ρατσιστικής πολιτικής και νομοθεσίας των ναζί. Αντιδράσεις εκδηλώνονται και στη Βρετανία και τη Γαλλία, όμως οι κυβερνήσεις των δύο χωρών δεν τις συμμερίζονται. Ο Γάλλος πρόεδρος Μπλουμ δικαιολογούσε την απόφαση της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου για συμμετοχή της χώρας στους αγώνες, παρουσιάζοντάς την ως το αντάλλαγμα για τη συμμετοχή της Γερμανίας στην παγκόσμια έκθεση του Παρισιού το 37′.

1935 Ο πρόεδρος της Εθνικής Ολυμπιακής Επιτροπής των ΗΠΑ και μετέπειτα της ΔΟΕ, Έιβερι Μπράντατζ, μετά από “επίσκεψη έρευνας” στη Γερμανία, εκφράζει την απόλυτη πεποίθησή του για την εντιμότητα της γερμανικής κυβέρνησης απορρίπτοντας εκκλήσεις Εβραίων μεταναστών για μποϊκοτάρισμα των αγώνων. Ο γραμματέας της Αμερικάνικης Ολυμπιακής Επιτροπής, Φρ. Ράμπιεν έλεγε: “οι Γερμανοί δεν πρόκειται να κάνουν διακρίσεις κατά των Εβραίων στους αγώνες επιλογής. Οι Εβραίοι αποκλείονται επειδή δεν είναι αρκετά καλοί. Διότι δεν υπάρχει ούτε μια ντουζίνα Εβραίοι σε όλο τον κόσμο ολυμπιακής κλάσης”. Προς διασκέδαση των κριτικών για τη ρατσιστική νομοθεσία του καθεστώτος, συμπεριλαμβάνονται τελικά στη γερμανική ομάδα δύο ημιεβραίοι και δύο ακόμα Εβραίοι αθλητές, χωρίς να περάσουν από διαδικασία αξιολόγησης. Παρόλα αυτά, ένας από τους καλύτερους τότε στον κόσμο άλτες (άλμα εις ύψος), ο Εβραίος Γκρέτελ Μπέργκμαν, αποκλείεται.

1936 – Βερολίνο: Οι αγώνες μετατρέπονται στο μεγαλύτερο υπερθέαμα διεθνούς προπαγάνδας του ναζιστικού καθεστώτος. Στα πρότυπα της ναζιστικής πορείας με τις δάδες προς την κατάληψη της εξουσίας, για πρώτη φορά οργανώνεται από το καθεστώς του Χίτλερ η αφή της φλόγας στην Ολυμπία και η λαμπαδηδρομία από εκεί ως το Βερολίνο, ως φιλοξενούσα πόλη. Η ΟΚΝΕ, η νεολαιίστικη οργάνωση του ΚΚΕ, είχε προσπαθήσει τότε να σβήσει τη φλόγα, όσο αυτή διέσχιζε την Ελλάδα. (…) 1948 – Λονδίνο Παρά τις διαμαρτυρίες η ΔΟΕ διατηρεί τη ναζιστική τελετουργία της αφής της φλόγας και της λαμπαδηδρομίας. Αλλάζει μόνο το δρομολόγιο, παρακάμπτοντας τη Γερμανία. Η τελευταία μαζί με την Ιαπωνία αποκλείονται από τους αγώνες ως υπεύθυνες για το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Τζέσε Όουενς, νέγρος αθλητής στίβου της αποστολής των ΗΠΑ, κατακτά τέσσερα χρυσά μετάλλια, ταπεινώνει το Χίτλερ και τους θιασώτες της Άριας φυλής, και αναγκάζει το “Φύρερ” να αποχωρήσει από το στάδιο, πριν από την απονομή.

Κόντρα στην Ολυμπιάδα του 36′ και τη φασιστική απειλή, Σοσιαλιστική και Κόκκινη Αθλητική Διεθνής σχεδιάζουν από κοινού τους τρίτους εργατικούς Ολυμπιακούς Αγώνες για τις 19 έως 26 Ιουλίου 1936, στη Βαρκελώνη της δημοκρατικής Ισπανίας, μία βδομάδα πριν από αυτούς του Βερολίνου. Η Ισπανική Ολυμπιακή Επιτροπή δηλώνει πως θα απέχει από τους αγώνες του Βερολίνου και θα συμμετάσχει σε αυτούς της Βαρκελώνης. Οι αγώνες όμως δεν έγιναν ποτέ γιατί το ίδιο πρωί που είχε προγραμματιστεί η τελετή έναρξης εκδηλώθηκε το φασιστικό πραξικόπημα και άρχισε ο ισπανικός εμφύλιος. Κάποιοι αθλητές παρέμειναν ωστόσο στην Ισπανία να πολεμήσουν με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, ενώ άλλοι όταν γύρισαν στη χώρα τους, διαγράφηκαν από τις εθνικές ομοσπονδίες.

 

1937 – Αντβέρπ: Τελούνται οι ματαιωμένοι τρίτοι εργατικοί Ολυμπιακοί. Παρά τις δυσκολίες λόγω φασιστικών καθεστώτων και άλλων εμποδίων, ειδικά ναυλωμένα τρένα μεταφέρουν 27 χιλιάδες αθλητές εργάτες από 17 χώρες (συμπεριλαμβανομένης της ΕΣΣΔ). Μόνο την τελευταία μέρα, πάνω από 50 χιλιάδες θεατές γέμισαν το στάδιο. Μετά από αυτήν την επιτυχία, οι 4οι Εργατικοί Ολυμπιακοί προγραμματίζονται για το 1943 στο Ελσίνκι, αλλά δεν έγιναν ποτέ λόγω του πολέμου.