Τσεχοσλοβακία 1968: Η «Άνοιξη της Πράγας» ως δούρειος ίππος της αντεπανάστασης

Από atexnos3

Γράφει ο Νίκος Μόττας*//

Ήταν Αύγουστος του 1968- πριν 49 χρόνια- όταν στην πρωτεύουσα της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας, στην Πράγα, η διεθνιστική αλληλεγγύη των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας συνέτριβε μια απ’ τις πλέον σημαντικές αντεπαναστατικές προσπάθειες του Ψυχρού Πολέμου. Τα γεγονότα της Τσεχοσλοβακίας αποτέλεσαν αναμφίβολα σταθμό στην πάλη του σοσιαλιστικού κόσμου ενάντια στον ιμπεριαλισμό. Ταυτόχρονα, όμως, έγιναν – και συνεχίζουν να αποτελούν- αντικείμενο φαιάς αντικομμουνιστικής προπαγάνδας από αστικές και οπορτουνιστικές δυνάμεις. Πόσα κροκοδείλια δάκρυα δεν χύθηκαν και πόση μελάνη δεν σπαταλήθηκε επί τόσες δεκαετίες, για «τα σοβιετικά τανκς» που «έπνιξαν στο αίμα την Πράγα» και έβαλαν τέλος στην προσπάθεια δημιουργίας ενός «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο»! 

Τόσο διεθνώς, όσο και στην Ελλάδα, η αστική ιστοριογραφία και- μαζί της- οι πάσης φύσης οπορτουνιστές, χρησιμοποίησαν τα γεγονότα της Τσεχοσλοβακίας ως μέσο για να χτυπήσουν την Σοβιετική Ένωση και να σπιλώσουν τον ιστορικό σοσιαλισμό του 20ου αιώνα. Η αντικομμουνιστική-αντισοβιετική αυτή προπαγάνδα βασίζονταν- και βασίζεται- σε ένα ψευδές επιχείρημα: Στο ότι η διαδικασία των μεταρρυθμίσεων που προωθούνταν, η οποία έγινε γνωστή ως «Άνοιξη της Πράγας», είχε σκοπό να φέρει έναν «ανθρώπινο σοσιαλισμό», αντικαθιστώντας τον- δήθεν- «σταλινικό», σοβιετικό σοσιαλισμό που υπήρχε. 

Σήμερα, σχεδόν πέντε δεκαετίες μετά τα γεγονότα της Τσεχοσλοβακίας υπάρχει πληθώρα διαθέσιμων στοιχείων και ντοκουμέντων, από τα οποία βγαίνουν σημαντικά συμπεράσματα για το χαρακτήρα της αντεπανάστασης και την συνεχή υπονομευτική δράση του ιμπεριαλισμού. Πρόκειται για συμπεράσματα που γκρεμίζουν τις αντικομμουνιστικές ψευδολογίες και βάζουν τα πράγματα στην σωστή ιστορική τους διάσταση. 

Η εξέταση των γεγονότων του 1968 στην Τσεχοσλοβακία δε μπορεί γίνεται έξω από το ιστορικό πλαίσιο της περιόδου κατά το οποίο αυτά συνέβησαν. Το ιστορικό αυτό πλαίσιο δεν είναι άλλο από αυτό του Ψυχρού Πολέμου, της αντιπαράθεσης σε διεθνές επίπεδο δύο διαφορετικών κοινωνικών συστήματων- του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού. Το αναφέρουμε αυτό, διότι στο έδαφος αυτής της αντιπαράθεσης, ο διεθνής ιμπεριαλισμός (με προεξάρχοντες τις ΗΠΑ και, δευτερευόντως, τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης) είχε αναπτύξει ευέλικτη στρατηγική για την ανατροπή του σοσιαλισμού. Άλλωστε, 12 χρόνια πριν την «Άνοιξη της Πράγας», το 1956, είχαν προηγηθεί τα αντεπαναστατικά γεγονότα στη γειτονική Ουγγαρία. 

Η εμπειρία της Ουγγαρίας είχε οδηγήσει σε τροποποίηση της τακτικής του ιμπεριαλισμού απέναντι στις σοσιαλιστικές χώρες. Την τακτική αυτή εξηγεί ένας εκ των αρχιτεκτόνων της τότε εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, που αργότερα διετέλεσε σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του προέδρου Κάρτερ, ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι: «Η πιο επιθυμητή μορφή αλλαγής θα άρχιζε με μια εσωτερική φιλελευθεροποίηση των ανατολικοευρωπαϊκών κρατών… Η Ανατολική Ευρώπη με τους ιστορικούς δεσμούς της με τη Δύση και με τις προοδευτικότερες συνθήκες διαβίωσης πριν την κατάληψη της εξουσίας από τους κομμουνιστές, θα πραγματοποιήσει την αλλαγή αναμφισβήτητα γρηγορότερα από τη Ρωσία. Αυτό ισχύει κύρια για την Τσεχοσλοβακία και λιγότερο για την Ουγγαρία και την Πολωνία» (Alternative to Partition: For a Broader Conception of America’s Role in Europe, Atlantic Policy Studies, New York: McGraw-Hill, 1965). 

Πριν απ’ τον Μπρεζίνσκι, την προώθηση «εκ των έσω» αντεπαναστατικών εστιών στις σοσιαλιστικές χώρες είχε θέσει ως άξονα της αμερικανικής πολιτικής, ήδη από τη δεκαετία του ’50, ο υπουργός εξωτερικών της κυβέρνησης Άϊζενχάουερ, Τζων Φόστερ Ντάλες. 

Ο αναθεωρητής ηγέτης του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας Αλ. Ντούμπτσεκ (1921-1992).

Η «εσωτερική φιλελευθεροποίηση» στην οποία αναφέρονταν ο Ζ. Μπρεζίνσκι ήταν ακριβώς το «κλειδί» που αξιοποίησε ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός και οι σύμμαχοι του για το «ξεκλείδωμα» της αντεπανάστασης στην Τσεχοσλοβακία. Η επικράτηση δεξιών, οπορτουνιστικών δυνάμεων, στην ηγεσία του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας, υπό το νέο Γενικό Γραμματέα Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, το Γενάρη του 1968, άνοιξε το δρόμο για μια σειρά «μεταρρυθμίσεων» και «φιλελευθεροποίησης» του σοσιαλιστικού μοντέλου. 

Η εκδοχή που προβάλλουν αστικές και οπορτουνιστικές δυνάμεις για τα γεγονότα εκείνης της περιόδου είναι πως η «Άνοιξη της Πράγας» (έτσι ονομάστηκε το σύνολο των μεταρρυθμίσεων της ηγεσίας Ντούμπτσεκ) στόχευε στον «εκδημοκρατισμό» του σοσιαλιστικού μοντέλου της Τσεχοσλοβακίας και στη δημιουργία ενός- υποτιθέμενου- «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο». Πρόκειται, ασφαλώς, για ιστορικά αποδεδειγμένο ψέμα που ξεμπροστιάζει τόσο την χυδαία αστική προπαγάνδα, όσο και μια σειρά οπορτουνιστικά ρεύματα (βλ. ευρωκομμουνιστές) που τάχθηκαν ανοιχτά στο πλευρό της αντεπανάστασης. 

Ο οικονομολόγος-εγκέφαλος των μεταρρυθμίσεων Ότα Σικ.

Η περιβόητη «Άνοιξη της Πράγας» λειτούργησε ουσιαστικά ως ο δούρειος ίππος του ιμπεριαλισμού. Υπαρκτά προβλήματα (π.χ. στην οικονομία, την παραγωγή, τη σοσιαλιστική διαπαιδαγώγηση κλπ) έγιναν το πρόσχημα ώστε να προωθηθούν- στο πλαίσιο μιας ρεφορμιστικής λογικής- αντισοσιαλιστικές λύσεις, που οδηγούσαν σε πισωγύρισμα, στην παλινόρθωση του καπιταλισμού. Τον πραγματικό στόχο της «Άνοιξης της Πράγας» έχει παραδεχθεί δημόσια ένας από τους πρωταγωνιστές της, ο τσέχος οικονομολόγος Ότα Σικ (1919-2004). Ο Σικ, υπέρμαχος του λεγόμενου «τρίτου δρόμου», παραδέχονταν σε συνέντευξη του στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ότι στόχος των λεγόμενων μεταρρυθμίσεων δεν ήταν η ανανέωση του υπαρκτού σοσιαλισμού και η εγκαθίδρυση ενός «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο», αλλά η παλινόρθωση του καπιταλιστικού συστήματος. «Ο τρίτος δρόμος», σημείωνε ο Σικ, «ήταν ένας παραπλανητικός ελιγμός. Ακόμη και τότε, ήμουν πεπεισμένος ότι η μόνη λύση ήταν ένας καθαρόαιμος καπιταλισμός» (Συνέντευξη στην Mlada Fronta, 2/8/1990. Βλ. και Ριζοσπάστης 7/9/2003). 

ΤΑ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΤΗΣ ΕΣΣΔ.

Η παλινόρθωση ενός «καθαρόαιμου καπιταλισμού», στην οποία στόχευαν οι μεταρρυθμίσεις της «Άνοιξης της Πράγας», υποβοηθήθηκε σημαντικά από μια σειρά αντεπαναστατικών δραστηριοτήτων του διεθνούς ιμπεριαλισμού. Πλέον, έχουν δει το φως της δημοσιότητας έγγραφα της CIA και του αμερικανικού ΥΠΕΞ, στα οποία αναφέρονται με σαφήνεια «επιχειρησιακά σχέδια» για την πλήρη αποσταθεροποίηση της Τσεχοσλοβακίας. Σε αυτά τα σχέδια εντάσσονταν, μεταξύ άλλων, εκτεταμένα σαμποτάζ, δολιοφθορές, ευρεία αντικομμουνιστική προπαγάνδα, οργάνωση και χρηματοδότηση αντεπαναστατικών στοιχείων. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια βδομάδα πριν από την στρατιωτική βοήθεια των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας, είχαν καταφθάσει στην Πράγα περίπου 10 με 12 χιλιάδες δυτικογερμανοί, ενώ η τσεχοσλοβάκικη πρωτεύουσα είχε γεμίσει από πράκτορες της CIA. 

Σε μια τοπική εφημερίδα της Καλιφόρνια δημοσιεύονταν δηλώσεις του προέδρου της οργάνωσης «Νέοι αμερικανοί για την ελευθερία», ο οποίος μόλις είχε επιστρέψει από την Τσεχοσλοβακία όπου είχε πάει να οργανώσει ομάδες φοιτητών ενάντια στον κομμουνισμό και να ετοιμάσει αντεπαναστατικές «ομάδες κρούσεις» (Γκας Χολ, Ο Ιμπεριαλισμός Σήμερα, 1972). 

Σημαντικό ρόλο στα ιμπεριαλιστικά αντεπαναστατικά σχέδια ενάντια στην Τσεχοσλοβακία έπαιξε η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (Δυτική Γερμανία), από τα σύνορα της οποίας πέρασαν την άνοιξη του 1968 χιλιάδες πράκτορες, κατάσκοποι και σαμποτέρ ανακατεμένοι με τουρίστες. Τον Απρίλη του ’68 άνοιξαν 5 κέντρα θεώρησης διαβατηρίων, τα οποία πουλούσαν τη θεώρηση στους πολίτες της Δυτικής Γερμανίας με 8 δολάρια. Κάθε κέντρο επέτρεπε τη διάβαση των συνόρων σε πάνω από 7.000 αυτοκίνητα τη μέρα («Ο αντικομμουνισμός χτες και σήμερα» – Ιδεολογική Επιτροπή της ΚΕ του ΚΚΕ, Σύγχρονη Εποχή, 2006).

Σοβιετικοί στρατιώτες πάνω σε τεθωρακισμένο άρμα, στην Πράγα, Αύγουστος 1968.

Στις αρχές Αυγούστου 1968 ο αντεπαναστατικός κλοιός έσφιγγε ολοένα και περισσότερο την Τσεχοσλοβακία. Είναι χαρακτηριστικό ότι οπλισμός αμερικανικής και δυτικογερμανικής κατασκευής είχε βρεθεί στα υπόγεια κυβερνητικών κτιρίων ενώ, με τη βοήθεια της CIA και γερμανικών μυστικών υπηρεσιών λειτουργούσαν μεγάλης ισχύος κινητοί ραδιοσταθμοί που διέδιδαν αντικομμουνιστική προπαγάνδα. Ήταν θέμα ημερών η υποδαυλιζόμενη αναταραχή να ξεφύγει τελείως του ελέγχου της κυβέρνησης και να εκδηλωθεί αντεπαναστατικό πραξικόπημα. 

Η στρατιωτική παρέμβαση των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας, στις 20 Αυγούστου του 1968, έγινε ακριβώς την στιγμή που οι αντεπαναστατικές δυνάμεις, με την συνδρομή των αμερικανοευρωπαίων ιμπεριαλιστών, «στραγγάλιζαν» την Τσεχοσλοβακία και το λαό της. Ήταν μια σωτήρια για το λαό της Τσεχοσλοβακίας παρέμβαση η οποία αφενός ακύρωσε τα ιμπεριαλιστικά σχέδια απόσπασης της χώρας από το σοσιαλιστικό στρατόπεδο και, αφετέρου, πρόλαβε το επικείμενο εμφύλιο αιματοκύλισμα που θα έφερνε η αντεπανάσταση.

Στρατιώτες των δυνάμεων του Συμφώνου της Βαρσοβίας παρελαύνουν στην Πράγα. Η αντεπανάσταση έχει ηττηθεί.

Η αστική και οπορτουνιστική ιστοριογραφία έχει- σκόπιμα- καταγράψει τη διεθνιστική παρέμβαση της ΕΣΣΔ και των λοιπών χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία ως «σοβιετική εισβολή» που, δήθεν, καταπάτησε την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Αποκρύβουν, βέβαια, το γεγονός ότι τη βοήθεια της ΕΣΣΔ και των άλλων χωρών του Συμφώνου (Ουγγαρία, Πολωνία, Βουλγαρία) την ζήτησαν μέλη της ΚΕ του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας και της εθνοσυνέλευσης. Αποσιωπούν, επίσης, ότι χωρίς την σοβιετική στρατιωτική παρέμβαση, η Τσεχοσλοβακία θα είχε μοιραία παραδωθεί στις αντεπαναστατικές δυνάμεις και στην επιρροή των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.

Σήμερα, 49 χρόνια μετά τα γεγονότα του 1968 και 25 χρόνια μετά τις αντεπαναστατικές ανατροπές στην ανατολική Ευρώπη, ο λαός της άλλοτε ενιαίας Τσεχοσλοβακίας ζει στο πετσί του τι σημαίνει «καπιταλιστική ελευθερία». Γκρέμισμα των σοσιαλιστικών κοινωνικών κατακτήσεων, ανεργία, ιδιωτικοποιήσεις, ξεπούλημα λαϊκής περιουσίας σε μονοπώλια και επιχειρηματικούς ομίλους, προώθηση του ατομισμού, ραγδαία αύξηση των αστέγων, αποκρατικοποίηση της Παιδείας είναι ορισμένα μόνο από τα «δώρα» του καπιταλισμού και της Ε.Ε.. 

Η Ιστορία διδάσκει και η περίπτωση της Τσεχοσλοβακίας μπορεί να αποτελέσει πηγή χρήσιμων διδαγμάτων και συμπερασμάτων, για το χθες, το σήμερα και κυρίως, τους αγώνες του αύριο. 

* υποψήφιος Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών και Ιστορίας.