Κοιτώντας προς τα πίσω... ή προς το μέλλον;

Οι κοινωνικές ανισότητες, η ανεργία θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν μόνο εφόσον έπαυε σκοπός της παραγωγής να είναι το καπιταλιστικό κέρδος

Υπάρχουν δύο τρόποι να δει κανείς τα πράγματα και να εκτιμήσει τη σημερινή πραγματικότητα. Η μία είναι να συγκρίνει πάντα με το παρελθόν, όσο πιο μακρινό το παρελθόν τόσο καλύτερα μάλιστα, γιατί η διαφορά γίνεται ακόμα πιο τρανταχτή, ακόμα πιο ευφάνταστη. Ο άλλος τρόπος είναι να συγκρίνει με τις δυνατότητες του σήμερα... Εδώ τα πράγματα δυσκολεύουν, γίνονται πιο περίπλοκα.

 

Αφορμή για αυτές τις σκέψεις είναι άρθρο που δημοσιεύτηκε πριν από λίγες μέρες σε ημερήσια εφημερίδα (Ν. Μαρατζίδης στην «Καθημερινή»), το οποίο φιλοδοξεί να αποδείξει ότι για τη σημερινή πραγματικότητα υπάρχει άγνοια στοιχείων, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατόν να γίνει κατανοητό ότι ο κόσμος μας αλλάζει διαρκώς προς το καλύτερο, «ότι σήμερα είναι ο καλύτερος που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα», έτσι υπάρχουν λανθασμένες εντυπώσεις και μάλιστα σε κατοίκους του αναπτυγμένου («δυτικού») καπιταλιστικού κόσμου. Πώς τεκμηριώνει τη θέση του ο συντάκτης του άρθρου, που πιστεύει ότι έτσι γκρεμίζει την κριτική στο σύστημα από τους «αντικαπιταλιστές», που την ομαδοποιεί μάλιστα με την «κριτική της λαϊκιστικής ακροδεξιάς»; Συγκρίνει τη σημερινή κατάσταση σε μια σειρά από τομείς (π.χ. προσδόκιμο ζωής, ποσοστό κοριτσιών που αποφοιτά από το δημοτικό στις φτωχές χώρες του πλανήτη, ποσοστό πρόσβασης σε ηλεκτρικό κ.λπ.) με αυτή του 1900...

Εμείς θα προτείναμε στον συντάκτη να μη συγκρίνει με το 1900, αλλά ακόμα παλιότερα, με το 1800, γιατί όχι το 1000 ή ακόμα και την προϊστορία... Τότε το επιχείρημά του θα γίνει ακόμα πιο ισχυρό, ακόμα πιο συντριπτικό.


Η ουσία είναι η εξής: Η ανθρώπινη κοινωνία αναπτύσσεται από χαμηλότερες βαθμίδες κοινωνικής οργάνωσης σε ανώτερες. Μοχλός αυτής της ανάπτυξης είναι η ανάπτυξη της παραγωγής όχι μόνο ποσοτικά, αλλά κυρίως ποιοτικά, δηλαδή αλλάζοντας ριζικά τα μέσα, τα «εργαλεία» και τις κοινωνικές σχέσεις με τις οποίες οι άνθρωποι παράγουν τον πλούτο. Αλλάζοντας ριζικά το ποιοι τελικά απολαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του, αλλάζοντας το κίνητρο της παραγωγής. Ετσι περάσαμε από τη δουλοκτησία στη φεουδαρχία και από εκεί στον καπιταλισμό. Το πρόβλημα που έχει ο συντάκτης του άρθρου και άλλοι ομοϊδεάτες του είναι ότι η Ιστορία για αυτούς σταματάει κάπου εδώ... Αυτή η κίνηση ανακόπτεται ή φτάνει στην ολοκλήρωσή της στο καπιταλιστικό σύστημα, μετά από αυτό δεν έχει τίποτα, παρά «ουτοπίες», «δικτατορίες», ανεφάρμοστα κοινωνικά πειράματα που οδηγούν στην καταστροφή... Το γιατί δεν δικαιούται η ανθρωπότητα να αντικαταστήσει τον καπιταλισμό με μια ανώτερη κοινωνία θα πρέπει να το αποδώσουμε μάλλον στις ιδεολογικές εμμονές, αγκυλώσεις τους, την τυφλή πίστη τους στο σημερινό σύστημα και βεβαίως στην επιλογή να ταυτιστούν με αυτά τα συμφέροντα που πάση θυσία θέλουν να αποκλείσουν κάθε τέτοιο ενδεχόμενο. Ετσι λοιπόν ο καπιταλισμός είναι το σύστημα που όλο βελτιώνεται και διορθώνεται... Γίνεται όλο και καλύτερο, άρα δεν χρειάζεται να αντικατασταθεί από κάτι άλλο...

Τι είναι αυτό που δεν βλέπουν, δεν θέλουν να δουν ή κρύβουν συνειδητά; Τι είναι αυτό που δεν λέγεται; Οτι όλα τα μεγάλα βήματα στην ανάπτυξη της ανθρωπότητας δεν μπόρεσαν να λύσουν το γεγονός πως σε όλες τις βαθμίδες της κοινωνικής εξέλιξης ο πλούτος έβγαινε από τη δουλειά της μεγάλης λαϊκής πλειοψηφίας, ενώ τα κέρδη αυτής της δουλειάς απολάμβανε μια μικρή μερίδα ιδιοκτητών, άλλοτε δούλων, άλλοτε γης, άλλοτε εργοστασίων. Σε όλη αυτήν την πορεία η ανισότητα βαθαίνει, μεγαλώνει, και η ψαλίδα δεν κλείνει, η απόσταση που χωρίζει τον σημερινό καπιταλιστή με τον σημερινό μισθωτό εργάτη είναι πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με το παρελθόν και αυτό γιατί σήμερα ο πλούτος που παράγεται είναι πολύ μεγαλύτερος. Είναι αποτέλεσμα μιας μεγάλης κλίμακας κοινωνικής εργασίας, που απαιτεί τη συνεργασία χιλιάδων, αν όχι εκατομμυρίων ανθρώπων σε διάφορες γωνιές του πλανήτη, με αποτέλεσμα η ατομική (ή μάλλον σήμερα η μετοχική) ιδιοκτησία επί του αποτελέσματος της παραγωγής να βασίζεται μόνο στην ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής, των εργοστασίων, των μηχανών, των επιχειρήσεων. Μια ιδιοκτησία που όμως στην πραγματικότητα είναι «ιδιοποίηση» αποτελεσμάτων κοινωνικής επίσης εργασίας προηγούμενης περιόδου. Η ατομική ή μετοχική καπιταλιστική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής δηλαδή κατοχυρώνεται ως το δικαίωμα μιας κοινωνικής μειοψηφίας να «κλέβει» τη δουλειά της κοινωνικής πλειοψηφίας, δικαίωμα προστατευόμενο από την εξουσία της. Πολύ περισσότερο που οι σημερινοί καπιταλιστές μέτοχοι επιχειρηματικών ομίλων, οι πραγματικοί ιδιοκτήτες τους, είναι παντελώς «άχρηστοι» για την παραγωγή. Οι περισσότεροι δεν ξέρουν τι έχουν, δεν έχουν κανέναν ρόλο στην παραγωγική διαδικασία ή αν έχουν το κάνουν για χόμπι, δεν ενδιαφέρονται πού είναι οι επιχειρήσεις τους, σε ποιους κλάδους, τι παράγουν, πόσοι δουλεύουν σε αυτές. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό που ήταν ιστορικά αναγκαίο, δηλαδή να περάσει η ανθρωπότητα από τη βαθμίδα των εκμεταλλευτικών κοινωνιών, σήμερα έχει πάψει να είναι, και αυτό είναι το μεγάλο «δημιούργημα» του καπιταλισμού. Δηλαδή, ότι έχει διαμορφώσει τις προϋποθέσεις και τους όρους, τη δυνατότητα για να υπάρξει παραγωγή χωρίς εκμεταλλευτικές σχέσεις. Για την ακρίβεια, είναι ζήτημα ζωτικό για να μπορέσει η ανθρωπότητα να αντιμετωπίσει κρίσιμα και οξυμένα προβλήματα, παλιά και νέα που αναπαράγονται ή δημιουργούνται από το ίδιο το σύστημα. Οι κοινωνικές ανισότητες, η ανεργία, το πρόβλημα των οικονομικών κρίσεων, οι κίνδυνοι των ιμπεριαλιστικών πολέμων θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν, η μείωση του εργάσιμου χρόνου και η αύξηση του «ελεύθερου χρόνου» και μια σειρά από άλλα δικαιώματα, ανάγκες και εν δυνάμει επιτεύγματα, θα μπορούσαν να γίνουν πραγματικότητα μόνο εφόσον έπαυε σκοπός της παραγωγής να είναι το καπιταλιστικό κέρδος, έπαυε η εκμετάλλευση της εργασίας των πολλών για τα κέρδη των λίγων. Αλλωστε υπάρχει η πείρα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στον 20ό αιώνα και των επιτευγμάτων και κατακτήσεων των εργαζομένων σε σχέση με τον καπιταλισμό, παρ' όλα τα λάθη και τα προβλήματα.

 

Η στατιστική που χρησιμοποιεί ο ίδιος ο συντάκτης είναι αποκαλυπτική. Βεβαίως πρόκειται για στατιστική με αστική μεθοδολογία, που δεν μπορεί να δώσει το σύνολο της πραγματικότητας, αποκρύπτει πλευρές της πολύ καθοριστικές. Για παράδειγμα, αυτή η στατιστική δεν καταγράφει τη σχετική εξαθλίωση που φανερώνει και το βάθος της εκμετάλλευσης... Δηλαδή το γεγονός ότι ενώ ο πλούτος αυξάνεται με μεγάλους ρυθμούς και συσσωρεύεται σε όλο και λιγότερα χέρια, την ίδια στιγμή οι μεγάλες μάζες της λαϊκής - εργατικής πλειοψηφίας απολαμβάνουν αναλογικά μικρότερο μέρος του, ακόμα και όταν ζουν σχετικά καλύτερα απ' ό,τι οι πρόγονοί τους.

 

Αλλά και με όρους απόλυτης εξαθλίωσης, δηλαδή με πτώση του βιοτικού επιπέδου σε σχέση με το παρελθόν, η επιχειρηματολογία του άρθρου έχει πρόβλημα σύμφωνα με τη στατιστική που αξιοποιεί ο ίδιος ο συντάκτης.

Πώς ορίζεται, αλήθεια, το ποιος ζει κάτω από το όριο της φτώχειας; Το «όριο της φτώχειας» είναι πολύ σχετικό, αλλάζει από χώρα σε χώρα, από περιοχή σε περιοχή, ενώ βεβαίως είναι μεγάλη συζήτηση τα κριτήρια που υιοθετούνται. Ετσι μπορεί να μειώνεται σχετικά (όχι απόλυτα) η ακραία φτώχεια όπως την ξέραμε παλιά, να μην έχεις να φας ψωμί, παπούτσια και ρούχα να φορέσεις. Τι όμως θα πρέπει να πούμε για τα φαινόμενα ενεργειακής φτώχειας, για όλους αυτούς που έχουν ρεύμα για λίγες ώρες τη μέρα; Για τους ανθρώπους με πολύ περιορισμένο εισόδημα, που έχουν ένα πολύ «φτωχό» ποιοτικά διαιτολόγιο ή που προμηθεύονται δωρεάν ή ψωνίζουν ληγμένα τρόφιμα σε ειδικά ράφια των σούπερ μάρκετ... Γιατί δεν μας λέει ποιο ποσοστό αγγίζει, σε κράτη όχι της Αφρικής αλλά στη Μ. Βρετανία, στη Γαλλία, ακόμα και στη Γερμανία, στις ΗΠΑ;

Είναι, αλήθεια, στη σημερινή εποχή με την «έκρηξη της γνώσης», να χειροκροτάει κανείς που το 40% των κοριτσιών των φτωχών χωρών (δηλαδή δεκάδες εκατομμύρια) δεν τελειώνουν το δημοτικό;

Δεν μας λέει ακόμα για το γεγονός ότι σε κράτη όπως στις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες το πέρασμα στον καπιταλισμό οδήγησε σε πτώση του προσδόκιμου ζωής.

Γιατί, επίσης, δεν αναφέρεται στο γεγονός ότι ασθένειες που υποτίθεται ότι είχε αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα πριν από δεκαετίες ξαναπαίρνουν χαρακτηριστικά επιδημιών, ακριβώς γιατί αυξάνεται το κομμάτι του πληθυσμού που δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στο οικονομικό βάρος των εμβολιασμών; Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι επιδημίες ιλαράς στην Ευρώπη τους τελευταίους μήνες.

Δεν μας λέει, τι φανερώνουν φαινόμενα καταστροφικά όπως αυτά στο Μάτι, στη γέφυρα της Γένοβας, στη Ν. Ορλεάνη πριν από μερικά χρόνια, στον πύργο - πολυκατοικία στο Λονδίνο; Οτι δηλαδή το κέρδος μπαίνει εμπόδιο στην προστασία της ανθρώπινης ζωής, παρόλο που υπάρχουν οι επιστημονικές και τεχνολογικές δυνατότητες...

Αλήθεια, σήμερα που μιλάμε για την πιο γενικευμένη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης, γιατί δεν μειώνεται ο εργάσιμος χρόνος, αντίθετα αυξάνεται με διάφορους τρόπους ή γίνεται κομματάκια, κάνοντας επίσης κομματάκια και όποια δικαιώματα προκύπτουν για τους εργαζόμενους και γενικότερα τη ζωή τους; Γιατί δεν ρωτάει τους εργαζόμενους στον Επισιτισμό και τον Τουρισμό που δουλεύουν 9ωρα και 10ωρα, αλλά αμείβονται 4ωρα; Γιατί δεν ρωτάει τους εργαζόμενους που βιώνουν τη διευθέτηση χρόνου εργασίας και τα ελαστικά ωράρια που δεν μπορούν να ρυθμίσουν τη ζωή τους, ο χρόνος εργασίας και ο ελεύθερος χρόνος τους διαχέονται ο ένας μέσα στον άλλο, έτσι ώστε 24ωρες το 24ωρο να είναι στη διάθεση του αφεντικού; Και αυτά δεν αφορούν τις συνθήκες οικονομικής κρίσης, αλλά τις συνθήκες της ανάπτυξης των μεγάλων ρυθμών κερδοφορίας...

Οχι μόνο, λοιπόν, ο καπιταλισμός δεν γίνεται όλο και καλύτερος για τη μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία, αλλά επειδή οτιδήποτε κέρδισε στην ιστορική εξέλιξη ο εργαζόμενος άνθρωπος, η μεγάλη εργατική - λαϊκή πλειοψηφία, ήρθε ως αποτέλεσμα πάλης, σύγκρουσης συμφερόντων των πολλών με τους λίγους, ως αποτέλεσμα δηλαδή ταξικής πάλης (έννοια που ξορκίζουν ο συντάκτης και οι ομοϊδεάτες του...), η συγκυρία του αρνητικού συσχετισμού δύναμης για τους λαούς που προέκυψε μετά το 1989-1991, δηλαδή με την ανατροπή της ΕΣΣΔ, καθώς και οι δυσκολίες στην καπιταλιστική ανάπτυξη, έφεραν και μεγάλα πισωγυρίσματα σε τομείς που θεωρήθηκαν, λανθασμένα μάλιστα από τους ίδιους τους εργαζόμενους, ότι είχαν κατοχυρώσει δικαιώματα και κατακτήσεις. 

Θυμίζοντας έτσι ότι όσο υπάρχει εκμετάλλευση, τίποτα δεν είναι κατοχυρωμένο και ότι τα πάντα είναι ζήτημα συσχετισμών. Αλήθεια, δουλεύουν σήμερα οι νεότεροι εργαζόμενοι με πολύ χειρότερους όρους από αυτούς που δούλευαν οι πατεράδες τους, ναι ή όχι; Αλλά όχι μόνο στις εργασιακές σχέσεις συνολικά στο επίπεδο διαβίωσης, δεν υπάρχει υποχώρηση σε μια σειρά τομείς; Για παράδειγμα, υπάρχει συρρίκνωση ή όχι του δημόσιου και δωρεάν συστήματος Υγείας, Πρόνοιας, αντί να διευρύνεται;

 

Η αγωνία του συντάκτη είναι προφανής. Στοχεύει στον πυρήνα. Δηλαδή στο γεγονός ότι όλο και περισσότερο αντικειμενικά οι σημερινές δυνατότητες που διαμορφώνονται από την ανάπτυξη της παραγωγής, την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας, αντιφάσκουν στην πραγματικότητα που βιώνουν οι εργαζόμενοι, ευρύτερα εργατικά και λαϊκά στρώματα. Αυτό επιδιώκει να συσκοτίσει... Ετσι «χρυσώνει το χάπι»... Λέει: «Κοιτάχτε στο παρελθόν πώς είμαστε; Σήμερα δεν είμαστε καλύτερα;». Το ζήτημα όμως είναι ότι οι εργαζόμενοι δεν πρέπει να έχουν το βλέμμα στραμμένο στο παρελθόν, αλλά προς το μέλλον, και στο μέλλον αυτή η αντίφαση θα γίνεται ακόμα πιο βαθιά, πιο ουσιαστική και σε ορισμένες φάσεις πολύ κραυγαλέα. Το ζήτημα είναι να μη συμβιβαστούν με αυτή, με τη λογική «πάλι καλά, για σκέψου οι παλιότερες γενιές πώς ζούσαν», πολύ περισσότερο που ούτε αυτό ισχύει, ακριβώς, επειδή στον αναπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο οι νέες γενιές τείνουν να ζουν με χειρότερους όρους από τις παλιότερες σε μια σειρά από τομείς της ζωής... Αυτό που πρέπει να κάνουν είναι με τη δράση τους να «λύσουν» αυτήν την αντίφαση, ανατρέποντας το σύστημα της εκμετάλλευσης και της αδικίας και ανοίγοντας το δρόμο για τη νέα κοινωνία, τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Είναι ο δρόμος που καλεί το λαό και τους εργαζόμενους το ΚΚΕ, με την πολιτική του και το Πρόγραμμά του...

Κ. Χ.

 

Ριζοσπάστης  Σάββατο 1 Σεπτέμβρη 2018 - Κυριακή 2 Σεπτέμβρη 2018