Για την έξαρση φαινομένων «ενδοσχολικής» βίας

Το τελευταίο διάστημα διάφορα γεγονότα έγιναν αφορμή να ανοίξει πάλι η κουβέντα για την «ενδοσχολική» βία. Η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Παιδείας ανακοίνωσε παρεμβάσεις, τα ΜΜΕ στοχοποίησαν τους εκπαιδευτικούς. Γενικά ξαναζούμε τα ίδια και τα ίδια, χωρίς να γίνεται ένας ουσιαστικός διάλογος και κυρίως παρεμβάσεις εκεί πού γεννιέται το πρόβλημα. Να θέσω λοιπόν μερικούς προβληματισμούς.

1) Μετά την τραγική αυτοκτονία του Β. Γιακουμάκη, στα σχολεία έγιναν πολλές παρεμβάσεις για το bullying. Να θυμίσω μερικές:

Το υπουργείο Παιδείας όρισε την 6η Μάρτη ως «Πανελλήνια μέρα κατά της βίας στα σχολεία», ενώ δημιούργησε μηχανισμό παρατηρητηρίων που ξεκινούν από το υπουργείο, Περιφέρεια, νομό, σχολική μονάδα και όλα αυτά συνδέονται με το «δίκτυο για τη βία και τον εκφοβισμό» σε επίπεδο ΕΕ! Κάθε σχολείο καταγράφει τα φαινόμενα βίας και τα στέλνει στην Περιφερειακή Διεύθυνση, ενώ καλείται να οργανώσει δραστηριότητες για την αντιμετώπιση της βίας. Επιπλέον ορίζονται υπεύθυνοι για τη βία στα σχολεία, σεμινάρια, εκδηλώσεις κ.τ.λ.

Και τώρα η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου: Μπορεί να μας πει κάποιος τι απέδωσαν όλα αυτά; 'Η να το πω αλλιώς, οι θιασώτες της καλής, της αυστηρής αξιολόγησης με τον βούρδουλα αξιολόγησαν αυτές τις παρεμβάσεις; Τόσες ανθρωποώρες και χρήματα έπιασαν τόπο; Γιατί υπάρχει έξαρση της βίας; Μήπως οι παρεμβάσεις στα σχολεία, που σίγουρα πρέπει να γίνονται, αν δεν συνοδεύονται με παρεμβάσεις στην κοινωνία, εκεί που διαμορφώνονται οι αιτίες που οδηγούν τα παιδιά στη βία, είναι μόνο για επικοινωνιακή κατανάλωση;

2) Θα πρέπει να σταματήσει αυτή η ιστορία με το bullying. Αυτό που περιγράφουν διάφοροι ως bullying απλά δεν έχει καμία σχέση με αυτή την επικίνδυνη κατάσταση.

«Μου πήρε τη γόμα και δεν μου την έδινε», «έχασα σίγουρο γκολ και με κοροϊδεύουν», «ή εγώ αρχηγός ή έξω από την ομάδα μου», «με είπε κοντό», «με έπιασε στο κυνηγητό και δεν με άφηνε» (πραγματικές καταγραφές), παιδιά που μπορεί να μαλώσουν κ.τ.λ. δεν είναι bullying. Πρέπει να ξέρουμε τι λέμε, γιατί τσουβαλιάζοντας παραβατικές συμπεριφορές που είναι στα όρια του φυσιολογικού, τη νεανική βία, το bullying και τη θυματοποίηση, κάνουμε μεγάλο κακό.

Στην ουσία καταστάσεις όπως το bullying και η θυματοποίηση, που είναι πολύ επικίνδυνες για το θύμα, τελικά χάνονται μέσα σε αυτόν τον αχταρμά και δεν εντοπίζονται ώστε να γίνονται αμέσως παρεμβάσεις.

Ο όρος «σχολικός εκφοβισμός» χρησιμοποιείται για να αποδώσει στα Ελληνικά τον όρο bullying, που παρουσιάστηκε πρώτη φορά από τον Oweus το 1994. «Ενας μαθητής γίνεται θύμα σχολικού εκφοβισμού όταν εκτίθεται, κατ' επανάληψη και σε διάρκεια χρόνου, σε αρνητικές ενέργειες που μεθοδεύονται από έναν ή περισσότερους δυνατότερους μαθητές». Στα Δημοτικά για παράδειγμα οι περιπτώσεις bullying είναι ελάχιστες.

3) Τώρα το πιο σημαντικό είναι να μιλήσουμε για τις αιτίες που γεννούν την παιδική βία. Πριν όμως από αυτό, να κάνουμε μια σημαντική διευκρίνιση: Ο όρος «ενδοσχολική» βία, που χρησιμοποιούμε, δηλώνει τον χώρο (σχολείο) όπου εκδηλώνεται η βία. Τα αίτια που οδηγούν τα παιδιά στη βία, στη μεγάλη πλειοψηφία δεν έχουν σχέση με το σχολείο. Χρόνια τώρα οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τον όρο «ενδοσχολική», για να ενοχοποιήσουν τους εκπαιδευτικούς, κυρίως γιατί δεν λειτουργούν ως μηχανισμός καταστολής με αφορμή λίγες περιπτώσεις, κρύβοντας τις δικές τους ευθύνες. Τα αίτια είναι έξω στην κοινωνία. Ομως εκεί καμία παρέμβαση δεν γίνεται.

Αντιθέτως προσπαθούν να εξηγηθούν συμπεριφορές που έχουν τη βάση τους σε κοινωνικές αιτίες και φαινόμενα με ατομικούς όρους. Η ψυχολογικοποίηση της συμπεριφοράς των μαθητών έχει στόχο να αποδώσει τις αποκλίνουσες συμπεριφορές σε ατομικές ιδιαιτερότητες, στο κακό DNA ή στην οικογένεια.

Αποσιωπούν ότι ο μαθητής αλλά και η οικογένειά του ζουν και επηρεάζονται από την οργάνωση της κοινωνίας. Η οικονομική οργάνωση της κοινωνίας επιδρά και διαμορφώνει συμπεριφορές των μαθητών. Πολιτικές που οδηγούν στη φτώχεια και τον ταξικό αποκλεισμό και που διαλύουν οικογένειες, δεν έχουν την κύρια ευθύνη για ένα θυμωμένο παιδί; Δεν είναι το συγκεκριμένο οικονομικό σύστημα που καλλιεργεί αντιλήψεις όπως «ο θάνατός σου η ζωή μου», «πάτα επί πτωμάτων», «κοίτα την πάρτη σου»; Εκτός από λίγες περιπτώσεις, που μπορεί να υπάρχουν π.χ. ψυχολογικά ή άλλα αίτια που οδηγούν τους μαθητές σε βίαιες συμπεριφορές και που η αντιμετώπισή τους πρέπει να γίνεται με τη συνδρομή ειδικών, η μεγάλη πλειοψηφία των μαθητών «μαθαίνει» βίαιες συμπεριφορές από την κοινωνία.

* * *

Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς κοινωνικά φαινόμενα επιδρούν στους μαθητές είναι η λειτουργία συνδέσμων οπαδών. Τι έκαναν όλα αυτά τα χρόνια για αυτό;

Να το πω με ένα παράδειγμα: Ο εκπαιδευτικός μιλάει στα παιδιά για τη βία, χρησιμοποιεί ό,τι καλύτερο έχει παιδαγωγικά για να προβάλει σεβασμό στον άλλον, το πώς λύνουμε τις διαφορές μας κ.τ.λ. Το απόγευμα τα παιδιά βλέπουν στα ΜΜΕ και στα ΜΚΔ έναν παίκτη ριάλιτι, που αποβλήθηκε γιατί χρησιμοποίησε σωματική βία, να έχει υποδοχή ήρωα από χιλιάδες θαυμαστές. Ας μου απαντήσει κάποιος με ειλικρίνεια, ποιο από τα δύο επηρεάζει περισσότερο τη συνείδηση κάποιων παιδιών;

Στον επίλογο σημειώνω ότι το σχολείο μπορεί να αμβλύνει με διάφορες παρεμβάσεις τέτοια φαινόμενα, όμως οι λύσεις για την εξάλειψή τους αφορούν την κοινωνία και την οργάνωσή της.

Εκπαιδευτικοί και γονείς μαζί με το λαϊκό κίνημα πρέπει να παλέψουν τις αιτίες που γεννούν τη βία στα σχολεία. Το σχολείο είναι δέκτης φαινομένων που γεννιούνται στην κοινωνία ως αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών. Εκπαιδευτικοί και γονείς πρέπει να είναι μαζί στον αγώνα ενάντια σε αυτές τις πολιτικές, γιατί η καπιταλιστική βαρβαρότητα δεν πρέπει να είναι το μέλλον των παιδιών μας.

Στέλιος ΠΑΛΑΡΜΑΣ
Εκπαιδευτικός, Γραμματέας του Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών Πάτρας, εκλεγμένος με την ΑΣΕ

Ριζοσπάστης